Mark Rutte

De demissionaire premier is de grote winnaar op Het Binnenhof. Leek het enkele weken geleden nog einde oefening, als een fenix herrees de VVD-voorman deze week wonderbaarlijk uit zijn as. 

De motie van wantrouwen, omdat Rutte ‘naar eer en geweten’ had gelogen over de ‘functie elders’ voor CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, gleed in het debat over de ministerraad notulen opmerkelijk snel weer van hem af. 

Wie de staatsgeheime verslagen ook gelekt heeft, hij – of zij – bewees de geplaagde minister-president een grote dienst. De Rutte-doctrine (het stelselmatig niet juist en onvolledig informeren van de Kamer) werd na lezing van de verslagen uit de Trêveszaal ook de Hoekstra-doctrine en Koolmees-doctrine.

Het kabinet vormt – zo bleek – een band of brothers, die geen enkele moeite heeft met het schenden van art. 68 van de Grondwet, waarin het recht op informatie van het parlement is vastgelegd. En waar iedereen verantwoordelijk is, heeft niemand schuld. 

En daarmee werd de angel uit de politieke doodsstrijd van de premier gehaald en het perspectief op de toekomst van Rutte en zijn vierde kabinet in een handomdraai gewijzigd. ‘Slim’ gedaan.

Tel daarbij op dat Rutte in het debat een superieure combinatie van politieke behendigheid en deemoedigheid liet zien, en duidelijk is dat Rutte opeens weer verder kan. Een kabinet Rutte IV is nu opnieuw de meest waarschijnlijke uitkomst van de formatie. Een politiek wonder is geschied en Mark Rutte is duidelijk de survivor van deze week.

Sigrid Kaag

De diplomate bleek het Nederlands minder machtig dan vooraf werd gedacht. Als gevolg van haar carrière in de internationale politiek, blijkt de D66-politica te denken én te dromen in vreemde talen.

En toen zij dus enkele weken een motie van afkeuring indiende tegen collega en VVD-leider Mark Rutte zei Kaag weliswaar in helder Nederlands en voor iedereen verstaanbaar: “Hier scheiden onze wegen”, maar bedoelde ze iets anders. 

Er bleek in haar uitleg aan de Kamer deze week geen sprake van een ‘scheiding’ tussen Kaag en Rutte. Voor zover er al sprake was een verwijdering en andere ‘wegen’, bleek dit betrekking te hebben op een rotonde die je aan twee kanten kunt nemen om vervolgens weer op dezelfde weg uit te komen en je gezamenlijke reis eensgezind te vervolgen.

Wij, de gewone burgers in het land hadden haar dan ook volkomen verkeerd begrepen toen zij de scheiding uitsprak en duidelijk werd opeens dat Mark Rutte ook voor D66 nog steeds prima geschikt is als partner in crime. 

Kaag verloor aan geloofwaardigheid, maar zij moest wel, want ze stond erbij en keek ernaar toen Rutte zijn doctrine samen met D66-minister Wouter Koolmees overtuigend vorm gaf, daarbij geen strobreed in de weg gelegd door Sigrid Kaag, die niet in Niger was maar ‘gewoon’ in de ministerraad toen het politieke delict werd gepleegd.

Wopke Hoekstra

De politicus tegen wil en dank (‘Ik ben een typische bestuurder’) werd na de publicatie van geheime notulen ernstig in verlegenheid gebracht. Hij was het zelf, samen met zijn CDA-collega Hugo de Jonge, die namens het kabinet had geprobeerd het kritische Kamerlid Pieter Omtzigt te ‘sensibiliseren’.

Een archaïsche uitdrukking die sinds kort weer in zwang is geraakt, niet in de laatste plaats omdat het woord letterlijk uit de mond van de CDA-leider werd opgetekend door de notulist van de ministerraad. 

Niet Rutte, maar zijn eigen CDA-minister Hoekstra had de duimschroeven bij het controlerende Kamerlid Omtzigt aangedraaid. Wopke had eigenhandig een robbertje gevochten met zijn partijgenoot uit Enschede, met als inzet een meningsverschil over de reikwijdte van art. 68 van de Grondwet.

Iets waar Omtzigt niet lang geleden in een openhartige bui over verklaarde: “Ik ben vier jaar lang voorgelogen.”

En zo werd de focus verlegd van Rutte naar Hoekstra, die eerder nog een motie van afkeuring tegen Rutte had gesteund, maar nu timide moest erkennen, dat ook hij deelnam aan de gewraakte tegenwerking van het parlement.

Terwijl Rutte in de Kamer een vis in het water is, oogt Hoekstra als een konijn dat in een koplamp staart, waarmee zijn eigen woorden (‘Ik ben geen politicus’) onderstreept worden.

Waar Hoekstra in het debat het vege lijf van premier Rutte hielp te redden, is het overigens de grote vraag hoe zijn eigen politieke toekomst er nu uit ziet. ‘Ongewis’ is in dit verband een understatement. Want ook al is Hoekstra formeel de leider van het CDA, die partij is in de praktijk tot op het bot verdeeld. 

Hoewel regeren met Rutte voor Hoekstra zelf de enige manier is om zijn persoonlijke nachtmerrie  – vier jaar plaatsnemen in de Kamerbankjes – te voorkomen, klinken de geluiden om niet met Rutte in zee te gaan binnen het CDA steeds luider.

Daarbij komt dat Hoekstra als onderhandelaar namens het CDA aan de formatietafel nauwelijks ‘leverage’ heeft. Zolang Pieter Omtzigt thuis zit en het niet botert tussen de twee CDA-prominenten, hangt een ‘njet’ tegen Rutte van schaduwleider Omtzigt als een zwaard van Damocles boven Wopkes politieke hoofd.

En het is de vraag of bestuurder Hoekstra het politieke spel voldoende beheerst om zich uit deze wurggreep te worstelen. Het CDA met Wopke Hoektra aan het stuur en een rechtlijnige en gefrustreerde Pieter Omtzigt op de achterbank vormt dan ook de grootste bedreiging voor de formatie van kabinet Rutte IV, waarin het CDA verondersteld wordt een cruciale en stabiele bijdrage te leveren.

Pieter Omtzigt

Het dappere Kamerlid zit ziek thuis in Enschede. En dat is geen benijdenswaardige positie. Want iedereen weet dat overwerkt zijn én de strijd aangaan niet echt goed combineren.

Omtzigt moet donderdag tot diep in de nacht met verbazing naar het eensgezinde optreden van de huidige coalitiepartijen in het debat hebben gekeken. Waar hij zich ongrondwettelijk tegengewerkt voelt, weigerde zijn eigen fractie zelfs een motie te steunen waar de poging hem te sensibiliseren (‘overigens met beperkt succes’) werd afgekeurd.

Van een nieuwe bestuurscultuur met tegenmacht zoals door hem bepleit was ook binnen zijn eigen CDA nog bar weinig te merken. En dat brengt Pieter in een onmogelijk parket. Zijn opties zijn beperkt.

De tekst gaat onder de foto verder.

Optie 1: Hij legt zich neer bij de situatie en keert na zijn ziekte terug in de fractie om zijn werk als kritisch Kamerlid te vervolgen binnen de kaders van een inmiddels door Hoekstra onderhandeld regeerakkoord met Mark Rutte, dat hij in dat geval ‘braaf’ dient te steunen.

Optie 2: Hij verlaat gedesillusioneerd de politiek en gaat weer aan de slag als econometrist, het vakgebied waarin hij een doctorstitel verwierf. Dit is beter voor zijn gezondheid, maar lijkt in strijd met zijn ambities om met grote ideeën de tegenmacht in het land vorm te geven.

Optie 3: Hij kiest eieren voor z’n geld en wordt minister in Rutte IV. Een functie die hem inmiddels door Rutte en Hoekstra publiekelijk is aangeboden. Na vier jaar op een vakministerie (of eerder als Rutte alsnog valt) kan hij dan de rest van z’n leven genieten van de status van ancien ministre. Een keuze die velen in zijn geval zonder verder nadenken zouden maken. 

Optie 4: Omtzigt weigert een kabinet onder leiding van Mark Rutte en Wopke Hoekstra, die in zijn ogen staan voor alles wat fout is in de politiek, the very men die hem letterlijk ziek maakten, te steunen. Gevolg: het CDA breekt door midden en Omtzigt gaat verder als zelfstandig Kamerlid. 

Een aantrekkelijke optie omdat hij zichzelf dan verlost van de partij die hem sinds jaar en dag gedoogt, over hem fluistert als het zo uitkomt én hem liet vallen nadat hij tijdens de interne verkiezing voor het leiderschap van het CDA de steun verwierf van bijna de helft van de partij. 

Complicatie in dit scenario zijn paradoxaal genoeg de peilingen die melding maken van 20 tot 27 zetels voor een zelfstandige Lijst Pieter Omtzigt. Het ervaren Kamerlid begrijpt waarschijnlijk als geen ander welke dynamiek er zal ontstaan als hij de stap zet. LPF-achtige toestanden zijn wellicht zijn voorland. Te snel groeien kan nu eenmaal niet in de politiek.

Omtzigt zal in het geval van een afsplitsing (goed voor zijn gezondheid) bij voorkeur in alle rust willen werken aan een nieuwe beweging, maar met de snelle en ‘ongevraagde’ steun van 1,5 miljoen potentiële kiezers, wordt de speelruimte wel kleiner om te komen tot succes.

Want waar vindt Pieter de komende vier jaar (of zoveel eerder als het kabinet valt) 27 politieke terriërs ‘naar zijn evenbeeld’ om aan de immense verwachtingen te kunnen voldoen? En dat op een moment dat hij nog herstellend is van een burn-out?

De realistische kans op succes voor zijn eigen partij en wellicht een toekomstig premierschap voor de man uit Enschede zelf, moet dan ook – op dit moment – zijn grootste hoofdbrekens zijn en beperkt zijn bewegingsruimte op indringende wijze.

De Tweede Kamer

De allergrootste verliezer is natuurlijk de Tweede Kamer als geheel. Het belangrijkste en meest vergaande instrument – de motie van wantrouwen – is volkomen bot en betekenisloos geworden. Zelfs het GroenLinks van een opvallend constructieve Jesse Klaver (die het vertrouwen in Rutte recent nog opzegde) wil nu verder met de VVD-premier, zo lijkt het.

De holle woorden van Wilders (die de rol van oppositieleider wel in zich heeft maar weigert op een serieuze manier te aanvaarden) dat we worden geregeerd door een ‘maffiabende’ slaan de discussie volkomen dood.

En de totale omarming van Omtzigts idee van ‘tegenmacht’ door de gehele ‘bende van drie’ (Rutte, Hoekstra en Kaag) hebben het hele project ontdaan van zijn betekenis en in militaire termen vakkundig en afdoende geneutraliseerd.

Het belangrijkste en meest vergaande instrument – de motie van wantrouwen – is volkomen bot en betekenisloos geworden

Immers: Politici die niet persoonlijk hoeven op te stappen nadat zij hun belangrijkste stakeholders in het toeslagenschandaal hebben ‘geruïneerd’ (dixit Alexandra van Huffelen), daarbij de Grondwet aan de laars lappend en en passant ook nog het parlement leugens verkopend, hoeven nooit meer af te treden.

Alleen Omtzigt kan nog voorkomen dat alles bij het oude blijft. Een schier ondraaglijke verantwoordelijkheid voor een man die overwerkt thuis zit.

Volg @tonfvandijk ook op twitter.