Geloof het of geloof het niet, maar twee keer in mijn leven heb ik overwogen om te gaan promoveren aan de Universiteit van Amsterdam. De eerste keer was er een mogelijkheid bij prof. dr. mr. Ruud Peters, bij wie ik afstudeerde op de jihad in Algerije. Ruud is wereldwijd een van de grootste kenners van het islamitisch recht en een fijne kerel waar je ook gezellig mee in de kroeg kan zitten. Dat promotieonderzoek had moeten gaan over de interessante kwestie of er zoiets als een Europese islam bestaat. Dat avontuur ging uiteindelijk niet door want de mens wikt en Allah beschikt. 

De tweede keer dat ik een promotie-onderzoek overwoog, was toen ik nog in Zuid-Amerika woonde en mij – toen al – zorgen maakte over mijn pensioenloze toekomst. Mijn vriendin destijds was een telg uit een van de meest kakkineuze families uit Madrid. Ik noemde haar ouders de Spaanse inquisitie en dat is nog eufemistisch uitgedrukt, want zij vonden bijvoorbeeld Franco veel te links. Mijn schoonouders waren terecht niet blij met mij: een gescheiden ongeschoren toffelemonenhatende lomperik met een piepklein drank- en drugsprobleem die teerde op een bont verleden in de journalistiek. 

Omdat ik ooit in Amsterdam en Jeruzalem middeleeuws Hebreeuws studeerde en ook nog in staat was om bijvoorbeeld rechtbankverslagen in het Arabisch te lezen, kwam ik uit bij Andalusië (lekker weer!) als onderwerp voor mijn proefschrift. Ik had in Jeruzalem colleges gevolgd bij een professor die nog meer gay was dan Geer en Goor bij mekaar, en de schat gaf sappige colleges over de vermeende convivencia tussen joden, moslims en christenen in el Andalus. Hij kwam met aangrijpende rechtbankverslagen die meestal gingen over badhuizen en querelles en rellettes tussen schatrijke mohammedanen en joodse schandknapen. Dat leek mij een leuk onderwerp voor een proefschrift. Ik benaderde Emile Schrijver, die een paar jaar boven mij studeerde aan het Juda Palache Instituut en bovendien keeper was geweest bij FC Haarlem en daar nog met Ruud Gullit had gevoetbald. 

Ik had in Jeruzalem colleges gevolgd bij een professor die nog meer gay was dan Geer en Goor bij mekaar, en de schat gaf sappige colleges over de vermeende convivencia tussen joden, moslims en christenen in el Andalus

Schrijver (1962) heeft het verder geschopt dan ik (1959) want hij is inmiddels algemeen directeur van het Joods Cultureel Kwartier en het Joods Museum in Amsterdam, bijzonder hoogleraar Geschiedenis van het joodse boek aan de Universiteit van Amsterdam én hoofdredacteur van de Encyclopedia of Jewish Book Cultures. Zijn thriller De Hillel Codex is zojuist verschenen en daar ik wil naar toe, ondanks deze lange inleiding over mijzelf. U kent me! 

Enfin, dat promoveren was technisch gezien mogelijk geweest maar ik had er eerlijk gezegd weinig behoefte aan om weer in Mokum te gaan wonen, met die astronomische energierekeningen, dat eeuwige pokkenweer en al die rotdrugs. 

De Spaanse middeleeuwen dus, en waarmee opent De Hillel Codex van Emile Schrijver? 

In het jaar 4957, op de achtentwintigste dag van de maand Av, dat is op 14 augustus 1197, vond er een grote Jodenvervolging plaats in het koninkrijk León. […] Destijds zijn de vierentwintig heilige boeken van het Oude Testament die zich in de stad León bevonden gered. Ze waren zo’n zeshonderd jaar daarvoor met de hand geschreven. De schrijver daarvan was Hillel ben Moses ben Hillel. Daarom werd diens naam aan deze Bijbeltekst gegeven, namelijk het Hillel handschrift, of de Hillel Codex. Het handschrift was bijzonder exact en alle andere Bijbelhandschriften zijn op basis van deze tekst herzien. Ik, Abraham ben Samuel Zaccuto, heb de twee overgebleven delen gezien, met daarin de Vroege en Late Profeten, geschreven in grote, prachtige letters. Deze zijn door de bannelingen naar Portugal gebracht en verkocht in Béjaïa in Algerije. Daar zijn ze nog steeds, inmiddels 900 jaar geleden geschreven. David Kimchi (1160-1235), in zijn grammatica op Numeri 10:4, zegt dat de Tora van de Hillel Codex zich in Toledo bevond. 

Abraham ben Samuel Zaccuto, Sefer Joechasien (Boek der familierelaties), circa 1500. 

Voor mij is dit gesneden koek, maar de profane lezer zal nu denken: wat is dit voor abracadabra? Ik ging daarom een hapje en een drankje met Emile doen in het hippe Soho House in de Spuistraat. Het toeval wil dat ik nog colleges Arabisch heb gevolgd in dat enorme gebouw, dat vroeger het Bungehuis heette. Ik wilde van Emile weten of de lezer voorkennis nodig heeft van het jodendom om zijn boek te begrijpen. Ik moet hier meteen aan toevoegen dat de hoofdpersoon van De Hillel Codex een soort ouderwetse en dus niet politiek-correcte James Bond is die tijdens zijn speurtocht naar het manuscript vrouwen verschalkt, de duurste whisky’s achteloos wegslobbert, zich à la Frans Timmermans overgeeft aan schranspartijen in de Michelin-klasse en ondertussen ook nog eens naar geweldige jazz luistert. 

AvA: De hoofdpersoon uit De Hillel Codex, ben jij dat?

ES: “Ik hoop niet dat teveel mensen dat denken, zelfs als jij dat wel denkt. Hij is best een zak. Wat hij beleeft, maak ik in een of andere vorm ook mee, maar ik sta beduidend minder cynisch in dit leven dan Max Blitz. Hij is begonnen als de man die ik had kunnen zijn als ik niet zo’n heerlijk leven had gehad, maar ik heb hem vanaf dat startpunt nog een stuk vervelender gemaakt, hoop ik.”

AvA: O nee, ik vind die Max Blitz een toffe gast hoor! Ik ben zelfs een beetje jaloers op hem, want als ik een iets bravere student was geweest op ons Juda Palache Instituut, had ik net als jij manuscriptendetective kunnen worden. Hoe spannend is dat in werkelijkheid, zo’n speurtocht naar een krankzinnig duur en geheimzinnig manuscript?

ES: “Het is echt een feest om bij verzamelaars, in bibliotheken, bij privéverzamelaars en in veilinghuizen vaak de eerste te zijn sinds jaren die bijzondere boeken te zien krijgt. En nog leuker is het als mensen zelf niet weten wat ze hebben. Het gaat over geschiedenis, kunst, geld, letteren, geheimzinnigheid, religie, hebzucht, eerbied, diefstal, verzin het maar. En het is allesbehalve stoffig.”

Zijn er enge joodse boeken met kabbalistische teksten die je voor voodoo-rituelen kunt gebruiken? Ik vraag dit namens een goede vriendin

AvA: Jouw boek deed me overigens soms denken aan de Da Vinci Code en de film The Ninth Gate van Roman Polanski. Johnny Depp speelt daarin Dean Corso, een obscure handelaar in zeldzame boeken. Zijn enige motivatie is geld maar hij komt veel in contact met gepassioneerde verzamelaars, zoals de steenrijke Boris Balkan. Die heeft zopas de hand kunnen leggen op een van de drie bekende exemplaren van De Negen Poorten van het Koninkrijk der Schaduwen. In het boek staan negen pentekeningen met raadsels die het samen mogelijk maken om de duivel op te roepen. Enfin. Zijn er enge joodse boeken met kabbalistische teksten die je voor voodoo-rituelen kunt gebruiken? Ik vraag dit namens een goede vriendin.

ES: “Ik hoop dat de verwachtingen van die vriendin niet te hoog gespannen zijn. Een van de kenmerken van de moderne kabbala, die van Madonna, is juist dat die goeddeels losgezongen is van die religie. Aan de andere kant: we weten van séance-achtige taferelen waarin mensen in hogere sferen geraken omdat ze proberen door het reciteren van de verschillende varianten van de naam van God zo dicht mogelijk bij Hem te komen. Dus als je maar lang genoeg zoekt, kom je nooit bedrogen uit.”

AvA: Nou, zoals je weet was Edgar Davids trainer van mijn clubje FC Olhanense en die is ook in de kabbala. Hij droeg zo’n ingestraald rood draadje om zijn pols en degradeerde naar de derde divisie. Maar goed. In het manuscript waarnaar Max Blitz op zoek is, staat mogelijkerwijs een bijbeltekstje dat levensgevaarlijk is voor het monotheïstische beginsel van het jodendom. Kan je dat in Jip en Janneke-taal uitleggen? Ik moest denken aan de docuserie Murder Among the Mormons, die op Netflix staat. Die gaat over vervalste manuscripten die levensgevaarlijk waren voor de theologische fundamenten van die santenkraam in Utah. Er vallen zelfs doden bij bomaanslagen. Jij beschrijft een paar hele gemene ultra-orthodoxe leden van het Oude Volk in jouw thriller, die Max Blitz martelen en met de dood bedreigen vanwege dat manuscript.

ES: “Die passage ga ik niet uitleggen, omdat dat immers deel van de clou is van het hele boek. Ik ben ook niet van gisteren. Bovendien heb ik dat helemaal verzonnen, en pas daarna ingehaakt in de oude joodse literatuur. Maar de ultravromen beschermen dit heilige boek met zijn moeilijke inhoud met hand en tand. Dat kun je ze moeilijk kwalijk nemen. En ook ultraorthodoxe joden zijn net mensen, dus die doen ook wel eens iets lelijks.”

AvA: Dat klopt als een zwerende vinger, die laatste zin, want in Rosemary’s Baby zit bijvoorbeeld ene dokter Abraham Sapirstein en hij is de bedenker van het afschuwelijke plan om die arme Mia Farrow van een duivelskind te laten bevallen. Dr. Sapirstein is volgens mij niet ultra-orthodox, maar toch. Enfin. Ik begreep dat jouw uitgever Mai Spijkers met een forse eerste druk van De Hillel Codex komt. Is het de combinatie van jodendom en het thrillergenre die voor optimisme zorgt bij Prometheus? Word jij de nieuwe Ira Levin, die natuurlijk Rosemary’s Baby schreef maar ook Boys from Brazil?

ES: “Soms weet ik niet eens precies wie ik ben, laat staan dat ik zou weten wie ik word. De Hillel Codex beschrijft werelden die veel mensen niet kennen en ik wentel me daarnaast zelfgenoegzaam in de illusie dat het boek best toegankelijk geschreven is voor mensen die zich voor die werelden interesseren. En voor de rest moet iedereen het maar lezen en er wat van vinden. Als ze maar niet denken dat alles waar is.”

ES: “U vraagt me nog wat ik een fijne passage vind, meneer Van Amerongen. Nou deze bijvoorbeeld.

‘Martijn, ik was van de week in Londen!’ Blitz schreeuwde het bijna in zijn mobiele telefoon. Hij fietste in de stromende regen over de Magere Brug en zijn paraplu, die hij in dezelfde hand had als zijn telefoon, waaide voortdurend open. ‘Ik heb er zondag een lezing gegeven. Je gelooft het nooit, man. Na mijn lezing stond ineens die Italiaanse voor mijn neus!’

‘Echt, wat lul je nou, man. Je bent smoorverliefd als je het mij vraagt.’

‘Maar niemand vraagt je wat. Ze stond na de lezing buiten op me te wachten. We zijn wat gaan eten in haar hotel en uiteindelijk hebben we tot na middernacht zitten drinken en kletsen.’

‘Dat klinkt gezellig. Ik ben wel jaloers, hoor, op jouw reisgedrag. Ik zou ook best weer eens naar Londen willen. Je bent trouwens ongelofelijk slecht te verstaan.’

‘Ze spreekt heel behoorlijk Engels voor een Italiaanse, wel een beetje gezwollen, veel te literair voor een normaal gesprek.’ ‘Moet u nodig zeggen, doctor Blitz, jij kunt er ook wat van.’ ‘Gelukkig had ik een sleutel gekregen van mijn bed and breakfast, anders had ik nog een probleem gehad. Zo laat was mijn landlady niet meer wakker geweest. We hebben het veel over werk gehad, over haar tentoonstelling in Milaan, en ook over mijn klus voor de komende paar maanden, van die Oostenrijker die wil dat ik een verloren gewaand middeleeuws manuscript voor hem zoek, daar heb ik je al over verteld, dacht ik.’ 

‘Nauwelijks. Je wordt er niet duidelijker op als je verliefd  bent. Grappig trouwens, ik realiseer me nu dat ik voor het eerst meemaak dat je verliefd bent, sowieso na je scheiding. Lief hoor. Ben benieuwd hoe dit verdergaat. Maar vertel liever over die klus. Ga wel even ergens langs de kant van de weg staan als je zo nodig nu met me wilt bellen, je bent niet te verstaan.’“

De Hillel Codex is vanaf vrijdag 22 oktober te koop in de (online) boekhandel.