Inmiddels heeft vrijwel iedereen het door: als we de gezondheidszorg beheersbaar willen houden, moeten we meer inzetten op preventie. Maar het voorkomen van ziekte is zo gemakkelijk nog niet. Je kunt de kans op ziekte alleen verminderen door gedragsverandering. Dat kun je deels voor elkaar krijgen door mensen goed te informeren over ongezonde gewoontes, zoals te veel alcohol of te weinig bewegen. Maar omdat stoppen met roken, gezonder eten, of meer sporten op korte termijn veel wilskracht vergt en het ‘rendement’ hiervan pas jaren later wordt gevoeld, is dit dikwijls een lastige strijd. 

Hoe dan ook, de huidige preventiestrategie is nauwelijks effectief. De meerderheid volgt de goedbedoelde adviezen niet of nauwelijks op of valt na een dappere poging om te stoppen met roken of af te vallen snel terug in het oude gedrag. Informatiecampagnes bereiken vooral welgestelde en goed opgeleide burgers die het allemaal al prima weten, reeds gestopt zijn met roken en allang proberen meer tijd op de fiets of in de fitness door te brengen. 

De belangrijkste doelgroep van kinderen en jongeren, bij wie een gezondere leefstijl levenslange impact kan hebben, wordt nauwelijks bereikt. Integendeel, in plaats van dat zij naar school fietsen en zodoende nog enige dagelijkse lichaamsbeweging hebben, worden ze in elektrische bakfietsen rondgereden. In plaats van actief te zijn bij de voetbal- zwem- of balletvereniging, zijn ze vaak al op jonge leeftijd volkomen verslaafd aan een horizontaal inactief leven gevuld met computergames en hersenloze Instagram. Het wekt dus niet echt verbazing dat inmiddels bijna een vijfde van de tieners serieus overgewicht heeft. 

Families die de meeste baat hebben bij gezondheidspreventie, zoals zij met een lagere opleiding en minder inkomen, worden al helemaal nauwelijks bereikt met de huidige programma’s. Deels omdat gezond leven relatief duur is, en daarom voor hen soms onbereikbaar. Gefrituurde kip is goedkoop en lekker, overal verkrijgbaar en geeft onmiddellijke voldoening, terwijl fruit of volkorenbrood een stuk duurder is. Om over de contributie van de sportclub en de daarvoor benodigde kleding en andere spullen maar te zwijgen. 

Wat ook niet helpt is de halfhartige opstelling van de overheid. Die laat zich liever in de luren leggen door lobbyisten van de tabaksindustrie dan dat ze zich oprecht zorgen maakt om volksgezondheid. Inmiddels zijn alweer meer jongeren verslaafd aan tabaksproducten, door slimme trucs van sigarettenfabrikanten, die hun nicotine nu verstoppen in vape-producten met aardbeien- of hazelnoot-smaak, zonder dat de overheid hun een strobreed in de weg legt. Op ons ministerie van Financiën lijken de ambtenaren volledig verslaafd aan accijnsinkomsten en verzetten ze zich effectief tegen elke poging ongezond gedrag te bestrijden. En de ‘preventietafel alcoholgebruik’ van het ministerie van Volksgezondheid is na jaren zinloos gebabbel en nauwelijks omfloerste sabotage van de drankindustrie maar weer opgedoekt. Het bij elkaar gepolderde Nationaal Preventieakkoord van de regering heeft ondanks langdurig treurig vergaderen en eindeloos heen en weer gepraat geen spat opgeleverd. 

Op het ministerie van Financiën lijken de ambtenaren volledig verslaafd aan accijnsinkomsten

Nog triester is de stand van zaken over het opheffen van de btw op groente en fruit. Dat lijkt een verstandige en simpele maatregel die in de overgrote meerderheid van de politieke partijprogramma’s stond en zelfs in het regeerakkoord werd opgenomen. Maar vervolgens werd zelfs deze eenvoudige maatregel volledig kapot geproblematiseerd. Onze ministers weten namelijk niet precies wat groente of fruit is en willen dat eerst ‘zorgvuldig definiëren’. Dat duurt minstens tot 2024. Terwijl elke kleuter zonder moeite en foutloos een appel of tomaat kan aanwijzen, heeft onze regering hiervoor een onderzoek gestart en – natuurlijk – een commissie ingesteld. 

Ik ben eigenlijk wel nieuwsgierig wat die commissie Banaan nou precies doet. Ik stel me zo voor dat het een zware commissie is vol gewichtige deskundologen en natuurlijk een ambtelijk secretaris, die lijvige stukken rondstuurt voor tweewekelijkse vergaderingen. Waarbij in de notulen van de vorige bijeenkomst per abuis mandarijntjes zijn vergeten, en een spitsvondig lid bij de rondvraag vraagt of zeevruchten ook niet onder de definitie dienen te vallen. 

De hele commissie gaat op werkbezoek naar een groentekraam op de Amsterdamse Albert Cuypmarkt om ‘in het veld’ prei en peren te bekijken. En wellicht komt ze in 2024 tot de conclusie dat het probleem zodanig complex is dat uitstel van de eindrapportage onvermijdelijk lijkt, en dat de onontbeerlijke hulp van Ernst & Young moet worden ingeroepen, voor een slordige paar miljoen. Jammer dat ze niet even kijken naar Ierland of Zwitserland, waar al jaren geleden de btw op groente en fruit vrijwel volledig is afgeschaft. 

Het is symptomatisch voor een regering die eigenlijk liever niet wil regeren, die angstig is dat elke maatregel die ze zou kunnen nemen ‘lastig’ is, en daarom maar liever helemaal geen beslissingen neemt. Tot het zodanig uit de hand loopt dat er wel iets móet gebeuren. In dat geval verschuilt ze zich achter commissies, gezanten of andere speciale regenten die zaken moeten oplossen die gewoon tot het takenpakket van ministers behoren. Ik ben razend benieuwd of we ons bij de volgende verkiezingen weer deze knollen voor citroenen zullen laten verkopen. 

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €4 per maand.