18e eeuw: de gildenbus

In 1741 werd de zogeheten ‘Timmermansbus’ opgericht in Nijmegen. Bij dit initiatief leveren deelnemers regelmatig een bijdrage in een bus. Dit geld werd vervolgens gebruikt om medische kosten te dekken wanneer een van de deelnemers ziek werd. De Timmermansbus was een van de vroegste vormen van zorgverzekeringen in Nederland.

Naast dit soort initiatieven van ambachtsgilden, werden rond deze tijd ook de eerste echte ziekenfondsen opgericht. Deze fondsen waren voornamelijk bedoeld voor arme mensen die anders een beroep zouden moeten doen op armenfondsen. 

19e eeuw: Snelle groei

In de 19e eeuw ontstonden er steeds meer verschillende soorten ziekenfondsen. Maar, omdat medici niet altijd tevreden waren met het beleid van deze verzekeraars, werd uiteindelijk het ‘Algemeen Ziekenfonds Amsterdam’ (AZA) opgericht in 1846. Dit fonds gaf verzekerden de vrijheid om hun eigen arts te kiezen.

In 1874 scheidde een groep Amsterdamse timmerlieden zich van de AZA. Uit onvrede richtten zij hun eigen zorgfonds op, genaamd het ‘Algemeen Onderling Ziekenfonds Door en Voor Werklieden’. Hiermee begon een beweging waarin arbeiders zelf zorgden voor hun gezondheidskosten.

20e eeuw: Bemoeienis van de regering tot allereerste zorgverzekeringswet

Vanaf het begin van de 20e eeuw zetten steeds meer werkgevers hun eigen fondsen op voor personeel. Ook de overheid begon zich rond deze tijd steeds meer te bemoeien met ziekenfondsen. 

In 1905 werd de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Geneeskunde (KNMG) opgericht. Via deze organisatie konden mensen met lagere inkomens gebruikmaken van regelingen en zorgcontracten. Dit waren de eerste zorgverzekeringen. Toch was nog niet alle medische zorg gedekt door deze regelingen. Zo moest je nog steeds een beroep doen op de Armenwet wanneer je in het ziekenhuis werd opgenomen.

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog was twee derde van de Nederlanders verzekerd. Uiteindelijk is het algemene en verplichte ziekenfonds door de Duitse bezetter ingevoerd. Alle werknemers onder een bepaalde inkomensgrens werden verplicht om zich te verzekeren voor zorgkosten.

Het duurde vervolgens tot 1965 voordat de Nederlandse overheid de Ziekenfondswet invoerde: de allereerste zorgverzekeringswet van Nederland. Dit legde de basis voor het moderne zorgverzekeringsstelsel. Twee jaar later, in 1967, werd de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) ingevoerd.

In de late 20e eeuw waren er verschillende pogingen om een nationale basisverzekering in te voeren, maar deze initiatieven faalden keer op keer.

21e eeuw: Het huidige Nederlandse zorgverzekeringsstelsel

In 2006 was het eindelijk zo ver: de Zorgverzekeringswet werd ingevoerd. Vanaf dit moment vielen zowel ziekenfondsverzekerden als mensen die zichzelf particulier verzekerden onder dezelfde zorgverzekeringen. 

Tijdens de invoering van het nieuwe stelsel in 2006 stapten aanvankelijk veel Nederlanders over naar andere verzekeraars, maar in de jaren daarna was er minder marktwerking. Met de komst van online zorgverzekering vergelijkers veranderde dit weer. Zo zijn er tussen 2022 en 2023 bijna 1,5 miljoen verzekerden gewisseld van zorgverzekeraar. 

Het huidige Nederlandse zorgverzekeringsstelsel bestaat uit de Wet langdurige zorg (Wlz), de Zorgverzekeringswet (Zvw), de Wet Maatschappelijke Ondersteuning 2015 (Wmo 2015) en de Jeugdwet.  

Van vroegere gildebussen tot het huidige zorgverzekeringslandschap: de geschiedenis van zorgverzekeringen weerspiegelt de politieke inspanningen om medische zorg toegankelijk te maken én te houden.