De verkiezingsuitslag van 22 november was als een geweerschot in een besneeuwd berglandschap. Even was het stil, toen begon het te rommelen en weldra werden we bedolven onder een lawine – van duiding, analyse en verklaring. Ook ik liet mij niet onbetuigd.

Ik vraag mij wel eens af hoe consistent ik ben in mijn opinies. Hoe schreef ik eerder over een bepaald onderwerp? Niet dat ik consistentie als een verplichting zie. Waar staat dat je voor het leven vastzit aan een eenmaal gekozen wereldbeeld of opinie? Maar dat enige consistentie door derden gewaardeerd wordt, begrijp ik wel. Opvattingen zijn de valuta waarmee je zaken doet in een democratie, en met telkens wisselende muntsoorten wordt dat moeilijk.

In 2017 schreef ik een stuk over de harde afstraffing die links toen kreeg bij de verkiezingen. Citaat: ‘De core business van de sociaaldemocratie is bestaanszekerheid. Werkgelegenheid, arbeidsrechten. Sociale economie. Verdelingsvraagstukken. Met de verpanding van die agenda bleef er weinig over. Gelijkheid was off limits, wat overbleef waren vrijheid en broederschap. Terwijl de sociale erosie sluipend voortging probeerde de PvdA vooral zijn relevantie te behouden met culturele kwesties. Waarmee het Nieuw Rechts riant in de kaart speelde.’

Het viel me mee, twee weken geleden schreef ik hier min of meer hetzelfde. Links moet terug naar gelijkheid, naar economische emancipatie, naar, inderdaad, bestaanszekerheid.

In die jaren werkte ik als adviseur voor de FNV. Ik herinner me de strategische discussies tussen een kleine groep die ‘bestaanszekerheid’ centraal wilde stellen en een helaas aanzienlijk grotere groep van meer seniore bestuurders die bang waren om ouderwets te zijn een meenden dat ‘zekerheid’ uit de tijd was. Vakbondsbestuurders.

Proletariërs waren georganiseerd, hadden een identiteit waaraan zij trots konden ontlenen, precariërs staan alleen en houden zich gedeisd uit angst voor werkloosheid. Dat is de ‘vooruitgang’ die we danken aan het neoliberalisme, een veel te mooi woord voor wat we misschien beter neofeodalisme kunnen noemen.

Het was de tijd waarin Guy Standing het boek The Precariat, the new dangerous class, schreef. Het proletariaat bestaat niet meer, maar er is een groep voor in de plaats gekomen die het zeker zo moeilijk heeft: het precariaat. Zij buffelen op een nul-urencontract, een goedkoop huurhuis is er niet voor ze en een hypotheek krijgen ze ook niet. Proletariërs waren georganiseerd, hadden een identiteit waaraan zij trots konden ontlenen, precariërs staan alleen en houden zich gedeisd uit angst voor werkloosheid. Dat is de ‘vooruitgang’ die we danken aan het neoliberalisme, een veel te mooi woord voor wat we misschien beter neofeodalisme kunnen noemen. Dat misschien vrijheid bracht voor de haves maar vooral onzekerheid voor de havenots. Kijk eens naar I Daniel Blake of Sorry We Missed You, films van Ken Loach, en je krijgt een idee hoe zulke levens eruit zien.

Bas Heijne postte op X eergisteren een komische bloemlezing van krantenkoppen waar de woorden ‘links moet’ in voorkomen. De discussie is weer losgebarsten: hoe komt het dat links steeds kleiner wordt en wat is er aan te doen? ‘Links moet’- ik heb die woorden ook gebruikt, daarnet nog, letterlijk. Het is een manier voor sympathisanten om hun betrokkenheid bij de zaak van links uit te drukken, om hun two cents in de ideeënbus te gooien, hoe futiel ook.

Soms doen die pogingen een beetje denken aan merken die uit de mode raken en dan gaan proberen weer eigentijds en aantrekkelijk te worden. De generatie die bessenjenever dronk stierf uit en Coebergh liet commercials maken waarin moderne, zelfbewuste vrouwen dat spul on the rocks dronken uit een stoere tumbler. Even werkt het misschien, maar geslaagde, blijvende heruitvindingen van oude merken zijn schaars. In plaats van geforceerd hip doen kun je misschien beter proberen van je ouderwetsheid een kracht te maken. In hipsterkringen is veel belangstelling voor het oude ambacht.

Dat NRC-stuk memoreert ook de Derde Weg, de middenweg waar links en rechts elkaar konden treffen, de beweging die in Engeland tot New Labour leidde en hier bij ons tot Paars. Tony Blair die de basis legde voor de kredietcrisis door de financiële industrie te liberaliseren. Zijn rechterhand Peter Mandelson was ‘intensely relaxed’ bij het idee dat mensen in de City daar ‘filthy rich’ van zouden worden. Welk ander heil er van zou komen is altijd onduidelijk gebleven. En Paars, de gedroomde, christenvrije Derde Weg-coalitie onder leiding van Wim Kok, die verklaarde dat het tijd werd dat de PvdA zijn ‘ideologische veren afschudde’. In zijn boek De vechtpartij beschrijft Thijs Niemantsverdriet hoe die fameuze uitspraak tot stand kwam. De auteur van de speech, Bram Peper, schreef eerst dat ‘het afschudden van ideologische ballast’ voor de PvdA een bevrijding zou zijn. De combinatie van ballast en afschudden beviel hem niet en er schoot hem een uitdrukking te binnen die zijn vrouw, VVD-coryfee Neelie Kroes, wel eens gebruikte: het afschudden van je veren. ‘Balast’ werd vervangen door ‘veren’ en een gevleugeld woord was geboren.

Bij ‘veren afschudden’ zie je een vogel met een verendek, dat vervolgens wordt afgeschud. Wat rest is een geplukte vogel, een deerniswekkend beeld. De meeste geplukte vogels zijn dood. Ideologie is maar opsmuk, buitenkant, camouflage, leek Kok te zeggen, weg ermee.

Maar met die verandering gebeurt iets wezenlijks. De enige waarde van ‘ballast’ is zijn gewicht, je houdt het aan boord zolang het nodig is, daarna loos je het en zal het schip sneller varen. Bij ‘veren afschudden’ zie je een vogel die zich van zijn veren ontdoet. Wat rest is een kaalgeplukte vogel, een deerniswekkend beeld. De meeste geplukte vogels zijn dood. Ideologie is maar opsmuk, leek Kok te zeggen, buitenkant, camouflage, weg ermee.

Het pijnlijke is: zo bedoelde Neelie Kroes het helemaal niet. De uitdrukking ‘je kleding/vacht/veren afschudden’ betekent: met een schuddende beweging van stof of andere ongerechtigheden ontdoen. Een hond die uit het water komt ‘schudt zich af’. Een kip die in het hooi gezeten heeft ‘schudt zich af’. Zo gebruikte Kroes het ook. Als: even geen onzin. Even geen pluis of ruis, wat is de kern van de zaak? De ideologische verentooi van links moest helemaal niet geplukt worden, maar afgestoft!

En links maar plukken. Wim Kok had het tenslotte zelf gezegd? Het was aardig van Neelie Kroes geweest als zij publiekelijk had uitgelegd wat de uitdrukking werkelijk betekent, maar ja, met aardigheid word je geen VVD-coryfee. En de ideologische plukzucht van links kwam rechts natuurlijk prima uit.

In beschouwingen over wat ‘links moet’, komen ze altijd weer terug, die afgeschudde veren. En hoe je ze terug aan zou kunnen brengen. Lijm, plakband, punaises?

Een kale vogel die een verentransplantatie ondergaat – wederom een ongelukkig beeld.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.