Ik heb wel eens gezegd dat Nederland een land is zonder problemen. Ik zei dat vroeger in interviews, vooral met buitenlandse journalisten, wanneer zij mij vroegen waarom ik ooit uit Nederland ben weggegaan. Ik ben natuurlijk nooit echt uit Nederland weggegaan, ik heb mijn territorium hooguit een beetje uitgebreid, maar dat klinkt minder romantisch en heldhaftig, dus dat zei ik niet. In plaats daarvan zei ik dat het voor een schrijver een groot probleem is om te wonen in een land waar je alle problemen zelf moet verzinnen. Nederland was af en aangeharkt, netjes bijgeschilderd, voorbeeldig bestraat en bewegwijzerd, een land waar meer dichters wonen dan lezers, waar zelfs de enveloppen van de belastingdienst gekleurd zijn en waar elk denkbaar ongemak veilig is geprotocolleerd. Dat land had mij tot wanhoop gedreven en tot fictie gedwongen. Dat zei ik. En ik voegde daar nog aan toe dat Italië een verademing was, omdat ik mijn voordeur maar uit hoefde te gaan om geconfronteerd te worden met een overweldigend rijke keuze aan reëel bestaande problemen. Dit was het punt waarop de journalist glimlachte, vooral als het een Italiaan betrof. 

Dit alles kan ik nu niet meer zeggen. Als ik daadwerkelijk meende wat ik destijds in die interviews zei en als het waar was dat het voor mijn beroep onontbeerlijk is om mij te laven aan problemen, zou ik als de wiedeweerga permanent naar Nederland moeten terugkeren om getuige te zijn van de deconfiture en aftakeling van een voormalig gidsland. Wie de recente ontwikkelingen op de voet volgt en daarbij geholpen wordt door geografische distantie die de zaken scherper zichtbaar maakt, kan niet om de conclusie heen dat Nederland aan het instorten is. Ik zeg dit zonder ironie, overdrijving of leedvermaak. Ik zeg dit met een zachte, serieuze en bezorgde stem en zou niets liever willen dan dat mijn ongelijk zal worden bewezen, maar ik vrees voor de tekenen, die niet te negeren zijn. 

Wie de recente ontwikkelingen op de voet volgt en daarbij geholpen wordt door geografische distantie die de zaken scherper zichtbaar maakt, kan niet om de conclusie heen dat Nederland aan het instorten is

Ik weet niet eens waar ik moet beginnen. Het Nederlandse coronabeleid is misschien het urgentste en zichtbaarste symptoom van een falende overheid. Wie na twintig maanden na zwalkend en inconsistent beleid, waarin fout op fout is gestapeld, hetgeen keer op keer ook is toegegeven, nog steeds geen lessen heeft getrokken uit het recente verleden en afstevent op een situatie waarin de zorgcapaciteit niet langer voldoet, heeft gefaald. Dit is precies wat de regering wilde voorkomen en dit is precies wat er gebeurt. Tegelijkertijd is er opnieuw onvoldoende testcapaciteit, terwijl de regering vol inzet op het belang van testen. Terwijl de derde dosis van het vaccin als een van de oplossingen wordt gezien, is er opnieuw niet vooruitgedacht en wordt de vaccinatiecampagne gefnuikt door knullige logistieke problemen. 

Het incident met de twee Boeings uit Zuid-Afrika die vorige week op Schiphol landden, is veelzeggend. Passagiers werden na een vlucht van twaalf uur eerst vijf uur lang vastgehouden in het geparkeerde vliegtuig, alvorens ze onder erbarmelijke, onhygiënische en onveilige omstandigheden nog eens tien uur op het vliegveld werden opgesloten alvorens iedereen zijn of haar testuitslag had. Je zou toch mogen verwachten dat er na twintig maanden ervaring met het virus voorbereidingen waren getroffen voor een dergelijke situatie? Alles moest daarentegen ter plekke worden geïmproviseerd, met het gevolg dat de gezondheid van mensen in gevaar is gebracht. 

Het virus werkt als een contrastvloeistof, die de zwakke plekken in het organisme zichtbaar maakt. Het falende Nederlandse coronabeleid is geen gevolg van incidenteel onvermogen, maar brengt een systeemcrisis aan het licht. Opeenvolgende Nederlandse regeringen hebben zich er altijd op beroemd dat zij het land bestuurden met nuchter, pragmatisch en bewust onideologisch kortetermijnbeleid en de huidige demissionaire premier Rutte is de meest uitgesproken exponent van deze bestuursstijl. Het is de stijl die de problemen van vandaag hoopt op te lossen zonder zich te laten afleiden door gisteren of morgen, die regeren ziet als het draaien aan een paar knoppen en kijken wat er gebeurt en die volslagen wars is van visie. Achteromkijken om te zien of er lessen getrokken kunnen worden uit het verleden wordt beschouwd als tijdverlies en vooruitkijken als luchtfietserij. Het is een bestuursstijl die zich concentreert op de onmiddellijke effecten van beleid zonder zich te interesseren voor de oorzaken van de problemen. Tot op de dag van vandaag probeert de huidige demissionaire regering de coronacrisis het hoofd te bieden zonder lessen te trekken uit eerder gemaakte fouten en zonder een langtermijnvisie te ontwikkelen en het virus toont de tekortkomingen van deze strategie genadeloos aan. 

Het ernstigste teken van de naderende ineenstorting van het ooit schijnbaar zo volmaakte en probleemloze Nederland is de toegenomen polarisatie van de samenleving. Deze tekent zich al langer af rond culturele thema’s als nationale identiteit en tradities en rond de klimaat- en stikstofcrisis, maar heeft dankzij de epidemie werkelijk verontrustende vormen aangenomen

De huidige regering is demissionair geworden toen zij in januari aftrad vanwege een schandaal dat zijn weerga niet kent. De Nederlandse belastingdienst heeft jarenlang tienduizenden Nederlanders ten onrechte behandeld als fraudeurs. Regelmatig worden er nieuwe details onthuld die duidelijk maken dat het schandaal nog groter is dan al werd gedacht. Bij de afhandeling, schadeloosstelling en reparatie van dit ongehoorde onrecht worden dezelfde fouten gemaakt als voorheen, want lessen trekken uit het verleden vormt, zoals gezegd, geen onderdeel van de Nederlandse bestuursstijl. De overheid heeft zich opgesteld als vijand van het volk en eist nu op hoge toon het volle vertrouwen van het volk voor haar zwalkende en falende coronabeleid. 

Tevens is het failliet van de Nederlandse democratie in volle omvang aan het licht gekomen. Hoewel de regering Rutte al in januari is afgetreden en er in maart algemene verkiezingen zijn gehouden, is er nog steeds geen nieuwe regering. Na maanden van schaamteloos onvermogen, waarin de politiek zich van haar meest smakeloze kant heeft laten zien, onderhandelen precies dezelfde partijen die de afgetreden regering steunden over de vorming een nieuwe coalitie. De Nederlandse burger vraagt zich in toenemende mate af waarop de legitimiteit van Rutte om een nieuwe regering te vormen gebaseerd zou zijn, terwijl Rutte zelf als gezicht van het falende coronabeleid bij voortduring voeding geeft aan die twijfels. 

Maar het ernstigste teken van de naderende ineenstorting van het ooit schijnbaar zo volmaakte en probleemloze Nederland is de toegenomen polarisatie van de samenleving. Deze tekent zich al langer af rond culturele thema’s als nationale identiteit en tradities en rond de klimaat- en stikstofcrisis, maar heeft dankzij de epidemie werkelijk verontrustende vormen aangenomen. Geweldsuitbarstingen zijn geen zeldzaamheid meer. Zelfs de persvrijheid staat onder druk. De logo’s van de staatsomroep zijn al van de busjes gehaald. Deze week publiceerde een lokale krant in Bodegraven een stuk over corona waarbij omwille van de veiligheid van de journalist zijn naam was weggelaten. Ook deze polarisatie is de regering aan te rekenen, omdat zij conform het neoliberale evangelie individualisme en concurrentiestrijd heeft gepropageerd ten koste van altruïsme en solidariteit, omdat zij altijd heeft geweigerd duidelijk stelling in te nemen in de culturele kwesties die het land verdelen en omdat men niet kan verwachten dat er eendrachtig draagvlak ontstaat voor een type van virusbestrijding dat inconsistent is en dat niet wordt gehandhaafd. Dat was misschien wel de voornaamste taak van de regering: het bewaren van de eenheid in het land. En in die taak is zij overduidelijk hopeloos tekortgeschoten. 

Het Nederland dat ik nu zie is een verscheurd land waarin de contouren van een naderende burgeroorlog zichtbaar zijn en waar een falende overheid, die niet geheel ten onrechte als vijand van het volk wordt gezien, niet het gezag heeft om deze contouren uit te wissen. 

De enige hoop voor Nederland is een radicale trendbreuk. Het coronabeleid kan geen dag langer worden toevertrouwd aan deze demissionaire regering. De onderhandelingen voor een nieuwe coalitie dienen te worden gestaakt. Nieuwe verkiezingen zijn de enige optie. Het land moet zo snel mogelijk een nieuwe weg inslaan.