Sterrenslag
Iedere bevolkingsgroep heeft zijn eigen televisiepersoonlijkheden, zo blijkt uit de jaarlijkse tv-enqute van HP/De Tijd. Wie is er in opkomst en wie bungelt onder aan de ranglijsten? Met wie vermaakt een PVV’er zich het meest? Alle opvallende resultaten op een rijtje. door Mark Traa
We beginnen met een quizvraag. Wie was in 1988 de populairste Nederlandse televisiepresentator?
We zullen u even helpen. De man presenteerde een spelprogramma met drie pasgetrouwde stellen die een luxe huwelijksreis konden winnen. Een onderdeel speelde zich af boven een groot zwembad met daarin iets dat op tomatensoep leek. De bruidegom zat op een grote lepel boven het zwembad en telkens wanneer de bruid een fout antwoord gaf op een vraag van de presentator zakte de lepel naar beneden. Totdat, als het écht mis ging, een grote plons volgde. Hilariteit alom natuurlijk. En dan was er ook nog die vervaarlijk rondzwaaiende Toren van Pisa waarop de deelnemers steentjes moesten plaatsen. Térgend spannend was het.
U weet het vast al: het programma heette Ron’s Honeymoon Quiz en de presentator was de ‘boomlange, immer zwetende maar o zo sympathieke presentator’ (we citeren even de voice-over) Ron Brandsteder. Vijfendertig procent van de destijds door onderzoeksbureau Lagendijk ondervraagde Nederlanders noemde de TROS-presentator als favoriete televisiepersoonlijkheid. Op plaats twee: Ivo Niehe. Op drie: Henny Huisman (hij zou vijf jaar later op één staan). Ted de Braak en Maartje van Weegen completeerden de topvijf van 1988.
Het is inmiddels dertien jaar geleden dat de laatste aflevering van Ron’s Honeymoon Quiz werd uitgezonden. Maar Ron Brandsteder was tot voor kort nog op televisie te zien. Tot 2007 presenteerde hij met Sylvana Simons enkele seizoenen Dancing with the Stars. Even leek hij weer helemaal terug. Maar nu rekenen de deelnemers van de tweede editie van HP/De Tijds tv-enqute genadeloos af met Ron Brandsteder. Op de lijst van de meest favoriete tv-persoonlijkheden scoort hij één procent van de stemmen: ongeveer evenveel als televisietuinman Rob Verlinden. En wanneer de deelnemers wordt gevraagd naar de minst populaire tv-sterren, zetten ze hem op de vierde plaats – pal onder Gerard Joling. En het wordt nog een graadje erger voor de familie Brandsteder, want ook Rons oudste zoon Rick (presentator van het Bingo-gedeelte van Lingo en ook op RTL 5 te zien met het programma Wie is de chef?) staat in de toptien van minst favoriete tv-persoonlijkheden. De deelnemers van de tv-enqute vormen een representatieve groep van 783 Nederlanders van 18 tot en met 70 jaar, ondervraagd door onderzoeksbureau Motivaction. Ze mochten drie namen aankruisen uit een selectie van tv-persoonlijkheden die al enige tijd een eigen programma hebben – of recentelijk hadden.
Nu we de uitslag toch bij de hand hebben: hoe staat het met de andere toppers van 1988? Ivo Niehe doet het nog heel aardig met een score van 8,4 procent op de favorietenlijst, al haalt hij zijn punten vooral bij mensen van boven de 45 jaar. Henny Huisman wekt vooral nog irritatie op: nog maar 1,5 procent van de Nederlanders noemt hem als favoriet, terwijl 6,4 procent hem op de ‘anti-lijst’ plaatst. Zijn meest recente wapenfeit was het EO-programma Korenslag. Ted de Braak en Maartje van Weegen zijn inmiddels geheel buiten beeld.
Als de enqute één ding duidelijk maakt, dan is het wel dat iedere tv-ster met zijn persoonlijkheid een eigen niche van het kijkerspubliek bedient. We zeggen met opzet persoonlijkheid, want de populariteit van een presentator blijkt lang niet altijd gelijke tred te houden met de populariteit van zijn programma. Zo scoort RTL Boulevard elke avond prima kijkcijfers, maar zijn presentatoren Winston Gerschtanowitz en Albert Verlinde totáál niet populair: ze bevinden zich helemaal in de staart van het klassement. Verlinde scoort wél dubbele cijfers bij de mínst favoriete presentatoren. We moeten vaststellen – en wie had dát ooit gedacht – dat RTL Boulevard een programma is dat het vooral moet hebben van de inhoud.
Een ander voorbeeld van een tv-persoonlijkheid die uit de pas loopt met de populariteit van haar programma’s is Tooske Ragas, veelgevraagd (co-)presentatrice van programma’s als Idols, De nieuwe Uri Geller, Het beste idee van Nederland en Wie ben ik? Je zou denken: een ster in wording. Maar de kijkers moeten haar niet. Na Patty Brard en Catherine Keyl (die nu geen programma heeft maar nog in het recente collectieve tv-geheugen gegrift is) staat Tooske opmerkelijk genoeg op de derde plaats van minst favoriete televisiepersoonlijkheden. Op de favorietenlijst blijft ze Clairy Polak (NOVA) maar een half procentje voor. We kunnen helaas niet anders dan concluderen dat de programma’s van Tooske succesvol zijn ondanks Tooske. Wie de reden weet, mag het zeggen. Een andere, weinig erkende presentator van succesprogramma’s is Martijn Krabbé. Er kijken massa’s mensen naar shows die hij op zijn naam heeft staan, zoals X-Factor, Dancing on Ice, Idols en Topchef. Maar in de scores komt zijn populariteit niet boven de vijf procent, en die haalt hij dan vooral weg bij vrouwen. Gelukkig roept hij ook weinig afkeer op: Martijn Krabbé is gewoon een klein beetje populair en verder niks.
Natuurlijk is er ook een eredivisie van favoriete tv-persoonlijkheden. Onbetwist aan kop, bij zowel mannen als vrouwen en op vrijwel alle leeftijds-, opleidings- en welstandsniveaus: Paul de Leeuw. Alleen bij mensen ouder dan 55 jaar moet hij nipt Mart Smeets voor zich dulden. Tegelijk scoort Paul de Leeuw ook hoog op de minst-favorietenlijst: daar staat hij tweede, ruim achter Gordon. Waaruit we mogen afleiden dat Paul de Leeuw ook de meest omstréden televisiepersoonlijkheid is – je houdt ervan of je houdt er niet van, zoals dat dan heet. Voor andere sterren is de uitkomst veel eenduidiger: de afkeer van Gordon en Patty Brard is overweldigend te noemen. Ze hebben nauwelijks vóórstemmers, in geen enkele categorie. Dat niemand ze wil zien, is voor omroepbazen kennelijk geen beletsel om ze prominent in beeld te plaatsen. Als ze toch kijkers trekken, dan moet dat aan andere factoren liggen, zoals een sterke programmaformule. Of de kijkers moeten zich gewoon even wíllen ergeren – dat kan ook nog.
Zoals gezegd: iedere tv-ster bedient zijn eigen niche. Niet iedereen doet het in alle lagen van de bevolking even goed. Soms ligt dat voor de hand: sportpresentatoren zijn bij mannen populairder dan bij vrouwen. Maar misschien is het verrassender dat Matthijs van Nieuwkerk en Jeroen Pauw het bij mannen niet slechter doen dan bij vrouwen. Omgekeerd scoort Peter R. de Vries beter bij vrouwen, en Paul de Leeuw haalt zelfs veruit het grootste deel van zijn aanhang bij vrouwen. Linda de Mol, Caroline Tensen en vooral Wendy van Dijk zijn bij vrouwen ook beduidend populairder. Andere tv-vrouwen zijn sekseneutraal te noemen: Floortje Dessing, Sophie Hilbrand en Bridget Maasland scoren bij mannen wel iets beter dan bij vrouwen, maar veel scheelt het niet. Er zijn ook tv-vrouwen die bij hun seksegenoten veel minder populair zijn dan bij mannen: Sacha de Boer en Chantal Janzen bijvoorbeeld, evenals Yolanthe Cabau van Kasbergen. Het is gissen naar de oorzaak. Is er sprake van jaloezie-op-afstand of speelt er wat anders?
In dit verband is het ook interessant te zien hoe het met Katja Schuurman is gesteld. Wat haar algemene populariteit betreft: die is bedroevend te noemen. Slechts vier procent van de ondervraagden noemt haar als favoriet – meer mannen dan vrouwen. Op de lijst van niet-favorieten scoort ze bovendien ook hoog: ruim negen procent, gelijkelijk verdeeld tussen mannen en vrouwen. Vooral lageropgeleide tv- kijkers ouder dan 25 jaar noemen haar bij hun minst favorieten. In het ‘hogere segment’ is ze ruimschoots voorbijgestreefd door bijvoorbeeld Floortje Dessing en Sophie Hilbrand, die het ook in het algemene klassement beter doen dan in de tv-enqute van vorig jaar. In die totaalscore gaat Wendy van Dijk nog steeds aan kop, maar wel een stuk minder soeverein dan vorig jaar. Toen trok ze 32 procent van de stemmen, nu 22 procent. Linda de Mol en Yvon Jaspers zitten haar op de hielen.
Onder mannen is Wendy van Dijk geduikeld van de eerste naar de vierde plaats. Een opmerkelijke stijger bij de tv-dames: Claudia de Breij.
We zagen het al: televisiepersoonlijkheden spreken uiteenlopende generaties aan. Anita Witzier wordt vrijwel alleen door 35-plussers gewaardeerd. Ivo Niehe moet het hebben van 45-plussers, evenals Mart Smeets, Robert ten Brink en Astrid Joosten. Matthijs van Nieuwkerks populariteit begint bij kijkers van 25 jaar en ouder: hij staat niet in de toptien van de categorie 18- tot en met 24-jarigen. De curve van André van Duin verloopt opmerkelijk. Hij staat steevast in de toptien van mensen ouder dan 45 jaar, maar duikt verrassend genoeg ook op bij jongeren. Hij staat zelfs tweede op de ranglijst bij mensen van 18 tot en met 24 jaar, na Paul de Leeuw. De tussenliggende generatie, die van 25 tot en met 44 jaar, laat hem echter links liggen. De populariteit van Patrick Lodiers (BNN) is groeiende, vergeleken met vorig jaar, maar zet nog niet door tot mensen ouder dan 45. Boven die leeftijd vindt ook niemand Beau van Erven Dorens meer leuk.
Ook wanneer je naar de hoogst genoten opleiding kijkt, bestaan er uiteenlopende voorkeuren. Bij laagopgeleiden zien we geen Matthijs van Nieuwkerk, Patrick Lodiers, Sophie Hilbrand en Floortje Dessing in de kop van de ranglijst, bij hoogopgeleiden missen we André van Duin, Jaap Jongbloed, Lucille Werner en Tooske Ragas. Bij de laagopgeleide deelnemers aan de enqute vinden we iets meer presentatoren van commerciële omroepen in de toptien. De koplopers – Paul de Leeuw en Wendy van Dijk – worden echter door iedereen gedragen.
We hebben al gezien dat er televisiesterren zijn die zowel hoog scoren op de lijst met favorieten als op de lijst van verafschuwden: Paul de Leeuw is het duidelijkste voorbeeld. Hij staat aan de top van bijna alle favorietenlijstjes, maar wordt evengoed veel genoemd als minst populair. In mindere mate is ook Peter R. de Vries kennelijk iemand van wie je houdt – of totaal niet. Het is echter ook interessant te zien wie er niet omstreden zijn. Wie scoort hoog op de favorietenlijst en wordt nauwelijks genoemd bij de verafschuwden? Slechts drie procent van de ondervraagden heeft een afkeer van Matthijs van Nieuwkerk, en nog minder mensen van Paul Witteman, André van Duin, Robert ten Brink, Ivo Niehe en Patrick Lodiers. Bij de populaire vrouwen scoren Yvon Jaspers, Anita Witzier en Floortje Dessing een nauwelijks meetbare afkeer. Het zijn feelgood-mensen die kennelijk nauwelijks irritatie oproepen. Dat kan dus óók op televisie.
Op verzoek van HP/De Tijd vroeg Motivaction verder nog naar de politieke voorkeur van de deelnemers aan de tv-enqute. Net als in de recente peilingen kwam de PVV als grootste partij uit de bus. Alleen de stemmers op die partij waren in aantal groot genoeg om ze op een statistisch verantwoorde manier te koppelen aan voorkeuren voor televisiepersoonlijkheden. Veel hierover is nog niet bekend. Uit onderzoek van Netwerk, vorige maand, bleek al wel dat Peter R. de Vries buitengewoon populair is bij de PVV-aanhang. En dat kunnen we bij dezen bevestigen: De Vries is de meest favoriete televisiepersoonlijkheid onder Wilders-stemmers. En dat terwijl de misdaadverslaggever toch echt overduidelijk afstand heeft genomen van het gedachtengoed van de PVV. Beiden hebben kritiek op het functioneren van justitie in Nederland, beiden tonen zich ook kordaat in hun optreden, en dat zal ongetwijfeld een verklaring zijn.
Verder valt op dat sportpresentatoren relatief populair zijn bij PVV’ers. Jack van Gelder verklaarde onlangs te overwegen op Wilders te gaan stemmen, dus het is niet zo verrassend dat de liefde wederzijds is. Maar Dione de Graaff? Onder PVV’ers is ze bijna tweemaal zo populair als onder de gemiddelde bevolking. Het zal zeker een rol spelen dat ze nu eenmaal het vrouwelijke gezicht is van Studio Sport. Maar haar mannelijke evenknie is Mart Smeets, en die scoort onder PVV’ers niet beter dan onder de bevolking als geheel.
Vertonen PVV’ers verder nog opvallende voorkeuren? Jaap Jongbloed doet het beter dan gemiddeld, evenals André van Duin. Bij de vrouwen scoren vooral Lucille ‘Lingo’ Werner en Anniko van Santen (Opsporing Verzocht) relatief hoog in PVV-kringen. Op de laatste na zijn het allemaal presentatoren die we ook al zagen bij de favorieten van lageropgeleiden. Begrijpelijk is de relatief lage populariteit onder PVV’ers van Jeroen Pauw en Paul Witteman, wier programma door Geert Wilders wordt geboycot. Verder zijn PVV’ers veel uitgesprokener dan gemiddeld in hun afkeer van Ron en Rick Brandsteder, Gordon, Gerard Joling en Patty Brard. Maar ook hebben PVV’ers relatief weinig op met Martijn Krabbé, Jörgen Raymann, Irene Moors, Katja Schuurman, Claudia de Breij en Floortje Dessing. De verklaring is niet in alle gevallen even eenvoudig.
Door de bank genomen geldt dat kijkers een relatief hoge waardering afgeven voor tv-presentatoren van hun eigen generatie. Het zijn dus ook vooral de oudere mensen die aangeven dat ze bepaalde persoonlijkheden missen omdat ze van het scherm zijn verdwenen. Niemand onder de 24 jaar zegt bijvoorbeeld Piet Bambergen te missen, maar ruim tien procent van de 55-plussers zou hem terug willen – als dat zou kunnen.
Zo gaat het ook met andere tv-sterren van weleer: Kees van Kooten en Wim de Bie worden vooral door 35-plussers gemist, evenals Willem Ruis, Mies Bouwman en Boudewijn Büch. De enigen die door de jongste generaties écht worden gemist, zijn Bart de Graaff, Sylvia Millecam en Jack Spijkerman. Dat moet voor de laatste, die na het einde van Kopspijkers verwoede pogingen deed om terug op de buis te komen, een bemoedigende gedachte zijn.
Tot zover de waardering voor onze televisiepersoonlijkheden. Wat vinden we van de programma’s die ze presenteren? Het is een vraag die elke dag wordt beantwoord wanneer de jongste kijkcijfers worden bekendgemaakt. Maar dat zijn de dagkoersen. Wanneer we de deelnemers aan de tv-enqute vragen naar de wenselijkheid van het soort programma’s dat ze krijgen voorgeschoteld, ontstaat er toch een wat meer trendmatig beeld. In het algemeen vindt een kleine meerderheid van de geënquteerden dat de Nederlandse televisie steeds minder niveau heeft. Daarnaast vindt een derde van de ondervraagden dat er te veel geweld is te zien, terwijl een kwart zich in meer of mindere mate ergert aan de hoeveelheid seks. Wat de genres van de programma’s betreft, is er één zeer duidelijke uitslag: zeven op de tien ondervraagden vinden dat er op de Nederlandse televisie te veel talentenjachten -à la Idols – zijn te zien. Daar willen dus heel veel mensen vanaf, van de eindeloze stroom wannabees die we per sms moeten wegstemmen.
Zullen de nieuwe omroepen wellicht verandering brengen? De deelnemers aan de tv-enqute kijken nog even de kat uit de boom. Slechts acht procent ziet Wakker Nederland (van De Telegraaf) als een aanwinst voor het omroepbestel; de helft van de geënquteerden is neutraal of heeft er nog geen mening over. PowNed (van GeenStijl) wordt op voorhand door niet meer dan vijf procent als een verrijking gezien, vooral door mannen overigens, terwijl ook hier de helft er nog helemaal niks van vindt. De opkomst van de niche-omroepen zal in elk geval nog meer niche-presentatoren opleveren, zo valt te voorspellen. Er zal nóg meer te kiezen zijn, waardoor de voorkeurspercentages van de tv-sterren lager worden en dichter bij elkaar komen te liggen. De tijd van de hegemonie van Mies Bouwman, Ted de Braak, Willem Ruis en Ria Bremer is voorbij. En nu bungelt ook Ron Brandsteder boven het zwembad met tomatensoep. Een schrale troost: ook hij zal in een volgende editie van de tv-enqute vast door mensen worden gemist.
Alle percentages zijn afgerond op hele getallen.
Met dank aan Paula van Veen.
