Demonstratief rijk
Derdewereldlanden – ik heb het er niet op. Het is me niet eens te doen om de exotische insecten en andere enge beesten die me tegenstaan of om voedselvergiftiging en gevaarlijke ziektes die je daar kunt oplopen of om de manier waarop je als vrouwelijke toerist in moslimlanden wordt gefnuikt – hoe reëel die risico’s ook zijn – het gaat mij om iets veel indringenders, namelijk geld. Een westerling die een derdewereldland bezoekt heeft geld, en de mensen die er wonen hebben dat niet, of althans veel minder. Zo’n verschil in uitgangspunt werkt verscheurend op de onderlinge verhoudingen. Bezoekers en bewoners staan niet op gelijke voet met elkaar, en dat corrumpeert onvermijdelijk.
Toeristen die terugkomen uit straatarme Afrikaanse streken mogen graag met verbazing vertellen over de vrolijkheid van de mensen aldaar, hun levenskunst en hoe wij in het rijke Westen daar nog iets van kunnen opsteken. Van die pakweg Keniaanse opgewektheid kijk ik in het geheel niet op – waarom zouden armoedige levensomstandigheden tot een slecht humeur moeten leiden? In de oorlog zat bij ons toch ook niet iedereen constant te simmen? Maar het punt dat wij ‘rijken’ hier een voorbeeld aan zouden moeten nemen, treft me als bizar en hypocriet: als men daar zo gelukkig is, zouden toeristen dan niet ook datzelfde leven willen leiden? (Nee natuurlijk.) Andere ongemakkelijke vraag: is welvaartsverhoging eigenlijk nog wel nodig, als die mensen toch al gelukkig zijn? Het dwepen met de levenskunst der armen bevestigt de status-quo en ontslaat de toerist van het maken van pijnlijke vergelijkingen die onverbiddelijk in zijn eigen voordeel uitpakken. Zo’n vakantie in verre, vreemde streken moet natuurlijk wel een beetje ontspannend blijven.
Alle fantastische natuur en bezienswaardigheden en gezellige contacten met bewoners ten spijt blijft het geld als een loden last drukken op de schouders van westerlingen in den vreemde. Ook de meest haveloze backpack-jongere is slechts een telefoontje verwijderd van de banktegoeden en medische hulptroepen die zijn familie kan mobiliseren. Zo liggen de feiten, iedereen weet dat, de derdewereldbewoners zelf het allerbeste. Volkomen begrijpelijk proberen ze daar een slaatje uit te slaan. Bedelaars, mensen die zich opdringen als gids, corrupte ambtenaren, frauduleuze handeltjes, kinderprostitutie voor heren die thuis niet aan hun trekken komen, jonge mannen die seks en aandacht verkopen aan eenzame, oudere dames – elke westerling is in de eerste en de laatste plaats een uit te melken prooi. Doe je eraan mee, dan bevestig je de instrumentele aard van de betrekkingen; doe je er niet aan mee, dan betoon je je een gierigaard zonder mededogen. Het is een dilemma waar ik liever buiten blijf.
Willem-Alexander en Máxima hebben hier geen moeite mee, gezien hun aankoop van een stuk land in Machangulo (Mozambique) voor een privévakantieverblijf. Nu al leidt dit tot problemen. De aannemers blijken corrupt, er is gedoe met de bouw van scholen en waterputten (ter compensatie voor de bevolking die geen cent te makken heeft) en het hele project is in een stichting ondergebracht om het prinselijk paar uit de wind te houden. Dit zijn detailkwesties die voorbijgaan aan de ondeugdelijkheid van het project zelf: rijke westerlingen die een nauwelijks bereikbaar paradijselijk schiereiland per helikopter invaderen en daar een optrekje voor zichzelf gaan bouwen dat aan alle moderne comforteisen zal voldoen. Met zwembad, airconditioning, ijskasten, badkamers, internetverbindingen, elektronica, barbecue, logeervertrekken, barbiepoppen voor de prinsesjes, goed voorziene drankkast, ingevlogen voedsel, magnetrons en een zeiljacht voor de deur. Op zichzelf niets bijzonders, want rijke mensen willen dat soort dingen als ze op vakantie zijn. Die willen niet spartaans op een houtje bijten, zeker niet met drie kleine kinderen.
Maar het contrast met de omgeving is te groot. Hoe kun je nou ostentatief baden in weelde in alle privacy, far from the madding crowd, terwijl een eindje verderop de rest van de bevolking zit te schrapen voor z’n levensonderhoud zonder zicht op persoonlijke vooruitgang? Dat wringt en schuurt en is pijnlijk voor iedereen. Natuurlijk gooit het prinselijk paar er wat filantropie tegenaan, maar filantropische kruimels ontwrichten even sterk als dat ze goed doen.
Rijke mensen moeten ook vakantie vieren, alla, maar de jetset geeft minder aanstoot en morele overlast als ze het een beetje onder ons houden. Terug naar Porto Ercole met hen!
