Serieuze humor

Voor Burn After Reading, hun voorlaatste film, hadden Joel en Ethan Coen de beschikking over George Clooney, Frances McDormand, Brad Pitt, Tilda Swinton en John Malkovich. Grote acteurs. Klinkende namen. Het kon niet verhullen dat de broertjes ver onder hun gebruikelijke niveau bleven steken.

In A Serious Man, hun nieuwste film, komt geen enkele filmster voor. Het titelpersonage wordt (uitstekend) vertolkt door Michael Stuhlbarg, een acteur wiens cv zich tot dusverre tot bescheiden film- en tv-rolletjes beperkte. De namen van Fred Melamed, Sari Lennick, Aaron Wolff, Richard Kind of Yelena Shmulenson zullen publicitair evenmin veel gewicht in de schaal leggen. En dat is maar goed ook. De aanwezigheid van sterren zou deze film alleen maar uit balans hebben gebracht.

Waar de Coens bij Burn After Reading de greep op het stuur enigszins kwijt leken te zijn geraakt, voelen ze zich deze keer als een vis in het water. Dat zal ook wel te maken hebben met het feit dat A Serious Man de meest auto-biografische film is die ze ooit hebben gemaakt. Het verhaal speelt zich geheel af binnen de joodse gemeenschap van een suburb in het Amerikaanse Midden-Westen anno 1967. De broers hebben daarmee gekozen voor het decor van hun eigen kinder- en tienerjaren. De hoofdpersoon (Stuhlbarg) werkt als docent scheikunde op een kleine universiteit en wordt geplaagd door een waslijst aan professionele en relationele problemen. Zijn vrouw wil scheiden. Zijn kinderen mijden hem. Zijn schlemielige broer is ‘tijdelijk’ bij hem ingetrokken. Een student onderneemt hardnekkige pogingen hem om te kopen. Zijn buurman probeert een stuk van zijn gazon in te pikken. Een postorderbedrijf meent geld van hem tegoed te hebben. De (topless zonnende) buurvrouw brengt zijn hoofd op hol. En dan worden er ook nog allerlei (anonieme) brieven vol aantijgingen aan zijn werkgever gestuurd. Joel Coen heeft toegegeven dat zijn broer en hij bij het schrijven van het scenario veel plezier beleefden aan het ‘martelen’ van hun hoofdpersoon. “We verzonnen steeds weer nieuwe manieren om hem het leven nóg zuurder te maken.” In de handen van minder vaardige regisseurs zou dat vermoedelijk zijn doorgeslagen in doffe ellende dan wel platte lol. De Coens zijn erin geslaagd die valkuilen te ontlopen. A Serious Man is tragisch zonder ook maar een seconde larmoyant te worden, en uiterst humoristisch zonder ooit aanleiding te geven tot een vette schaterlach. De geheel op zichzelf staande (en volledig in het Jiddisch gesproken) prelude en het onheilszwangere slot verlenen deze film bovendien een merkwaardig religieus accent. God is als onzichtbare hoofdrolspeler verantwoordelijk voor de suspense in deze film. De beproevingen die het titelpersonage krijgt te doorstaan, hebben een welhaast bijbels karakter. Joel en Ethan Coen hebben een geduchte reputatie opgebouwd als de grootmeesters van de schrijnende humor. Het is ze weer eens gelukt een toon te treffen die een film lang zorgvuldig het midden bewaart tussen geestig en pijnlijk. A Serious Man is dan misschien niet de beste film die ze ooit hebben gemaakt, maar vermoedelijk wel de meest originele.