‘Het Nederlandse volk wil geen vastgoedkoning’
Als Kamerlid van de ‘republikeinse’ SP voert Ronald van Raak (1969) het woord over het koningshuis. Na alle ophef van de laatste tijd vraagt hij om een wezenlijk debat over de toekomst van de monarchie. ‘Eigenlijk hebben we allang een ceremoniële monarchie.’
Hoeveel tijd per week besteedt u aan het koningshuis?
“Als er gedoe is, veel. En als er geen gedoe is, dan besteed ik er juist weer te weinig tijd aan.”
Gedoe?
“Het afgelopen half jaar was er rumoer rond de belastingconstructies van prinses Christina die via paleis Noordeinde liepen, en rond het vakantiehuis in Mozambique. Maar daarvoor was er ook al ophef over bijvoorbeeld de financiën van het Koninklijk Huis. Sinds 1815 is er nooit een deugdelijke begroting geweest. Tien procent van alle kosten zat verborgen in andere, departementale begrotingen. Er werden regels overtreden, het was een rommeltje. Pas sinds heel kort hebben we de boel enigszins op orde en inzichtelijk gekregen.”
En u verlangt nog meer duidelijkheid, vooral met het oog op de naderende troonswisseling. Maar waarover bestaat er dan nog mist?
“Willem-Alexander zal andere accenten leggen dan zijn moeder. Wat wordt zijn speelruimte, welke grenzen trekken de politiek verantwoordelijken, in welke richting zal de monarchie zich ontwikkelen, en wat betekent dat voor de democratie? Want een monarchie in een democratie, dat blijft vragen om moeilijkheden. Over dat soort thema’s moeten we praten. Maar de regeringspartijen willen dat helemaal niet.”
Waarom niet?
“De Oranjes zijn populair. Men brandt er liever niet z’n vingers aan. De PvdA vindt dat er niks te bediscussiëren valt, omdat er geen wezenlijke moeilijkheden zijn.”
Hebben ze niet een punt?
“Het afgelopen half jaar heeft aangetoond dat de samenwerking tussen staatshoofd en minister-president verre van vlekkeloos verloopt. Naar aanleiding van de belastingconstructies van prinses Christina heeft de Kamer gezegd, en dat was van SP tot PVV: dit nooit weer. Dan verwacht je dat majesteit daaraan gehoor geeft, maar van de weeromstuit wordt een nieuwe constructie uit de hoge hoed getoverd. En premier Balkenende is daarvan dus niet op de hoogte.”
Kan gebeuren, toch?
“Er zit een patroon in. Neem het vakantiehuis in Mozambique. De Kamer maakt duidelijk dat het project fraudegevoelig is, dat de kosten voor beveiliging onaanvaardbaar hoog zullen worden. Balkenende komt met een brief waarin hij stelt dat alles goed geregeld is. Een dag later meldt Willem-Alexander dat hij zich terugtrekt.”
Wilt u zeggen dat Beatrix en Balkenende niet met elkaar overweg kunnen?
“Dat zou zomaar kunnen, maar het antwoord kennen we niet. Mogen wij ook niet kennen, want Balkenende ontloopt het gesprek daarover. We discussiëren in de Kamer over lampionnenoptochten en dergelijke, maar niet over zoiets wezenlijks als de monarchie en de invulling daarvan door onze nieuwe koning. Als volksvertegenwoordigers kunnen wij Willem-Alexander of Beatrix niet aanspreken, omdat zij onschendbaarheid genieten. Het enige wat we hebben is de minister-president.
Vroeg of laat zal hij dus wel moeten.”
Balkenende gaat iedere maandag met een paar tassendragers van de RVD op theevisite bij majesteit. Wat weet u van die visites?
“Niks… Nee echt, dat is een van de geheimen van Noordeinde. Op zich hoeven we ook niet alle ins en outs te weten, maar enig licht in die duisternis zou welkom zijn.”
U had het majesteit laatst kunnen vragen, toen zij voor het eerst sinds jaren weer Kamerleden ontving?
“Ja, maar de SP is niet op die uitnodiging ingegaan. Te veel poppenkast. We moesten met z’n allen in een bus naar Noordeinde, mochten niets zeggen over de aard van het gesprek met de koningin… Nou ja, wat heeft het dan voor zin?”
Acht u het mogelijk dat Beatrix de huidige premier niet serieus neemt?
“Dat is speculeren, maar wat voor mij vaststaat is dat het niet lekker loopt tussen die twee. Het schuurt. De koningin dient terughoudend te betrachten bij eigenlijk alles wat zij doet of zegt, en de premier hoort grenzen te stellen en richting te geven aan de bewegingsvrijheid van de leden van het Koninklijk Huis. Maar dat gebeurt dus niet. Ze houden zich allebei niet aan hun grondwettelijk omschreven taken.”
Dat is een vrij ernstige beschuldiging.
“Dat is het ook, maar ik heb werkelijk de indruk dat Beatrix en Balkenende hun werk gewoon niet goed doen.”
Zou het ook kunnen dat Balkenende op zijn beurt majesteit niet al te serieus wenst te nemen?
“Ik denk dat hij er zo min mogelijk tijd aan wil besteden. Die maandagse sessies zijn hem een gruwel, want je kunt veel van die man zeggen, maar hij werkt keihard en heeft een overvolle agenda. Vergeet ook niet dat we nog steeds midden in een crisis zitten. Er zijn andere zaken die meer gewicht hebben dan thee drinken bij majesteit.”
Waarom heeft Balkenende zo’n moeite met grenzen stellen aan de koningin en haar familie?
“Deels is dat karakterologisch. Balkenende heeft moeite met de regie nemen. Kijk naar de bezuinigingen waarvoor hij twintig werkgroepen in het leven heeft geroepen. Dat is niet bevorderlijk voor je bestuurlijke slagkracht. In de ministerraad zie je hetzelfde: ministers konkelen met elkaar, spelen landjepik.”
Laat Balkenende de toekomstige koning bungelen?
“Het is een eenzame weg die Willem-Alexander moet bewandelen, waarbij het onvermijdelijk is dat er fouten worden gemaakt. Mozambique was er een van.”
Waarom wisten Beatrix of Willem-Alexander zelf niet dat dat Mozambique-project riskant was, en daarom beter nagelaten kon worden?
“Weet ik niet, maar ik weet wel dat Balkenende tegen Alexander had kunnen zeggen: het is een mooi project, maar ik stuur er een paar ambtenaren heen voor onderzoek, en op grond van hun bevindingen beslis ik of je ermee door kunt gaan.”
Oké, maar de kroonprins is toch niet gek, die weet toch wat de gevoeligheden zijn in dit land?
“Ja, dat zou je zeggen.”
Dus welke andere motieven speelden mogelijkerwijs een rol?
“Het kan een soort dwarsigheid geweest zijn. Kijken hoever hij kan gaan. Zoiets.”
Laakbaar.
“Het is een opvatting van het koningschap die niet past in onze democratie. Willem-Alexander moet geen verwende manager worden.”
Is het de verwende jongen die, zoals historica Daniela Hooghiemstra schreef, wel zijn rechten kent maar niet zijn plichten?
“Als het zo doorgaat wel. Hij moet leren dat een koning terughoudend moet zijn. Dat willen wij zo in dit land. Het Nederlandse volk wil geen vastgoedkoning.”
Of is de kroonprins naïef en dacht hij met het project in Mozambique daadwerkelijk de lokale bevolking een dienst te bewijzen? “Er waren geen ideële motieven. Hij stak er z’n eigen spaarcenten in, en het was niks anders dan een vastgoedproject dat was bedoeld om eraan te verdienen. Op zichzelf kan dat nog, maar hij had kunnen aanvoelen dat een toekomstige koning zich niet ophoudt in dat toch enigszins obscure wereldje van het internationale vastgoed.”
Hoe ziet het speelveld eruit dat premier Balkenende, of diens opvolger, koning Willem IV gaat bieden?
“Hij moet hem een prachtig ceremonieel koningschap aanbieden, naar het voorbeeld van Zweden, waar koning Carl Gus-taf sinds het midden van de jaren zeventig de scepter zwaait, en met groot succes. De monarchie is in Zweden populair.”
Maar dat lijkt onze kroonprins dus niet te willen. In een interview heeft hij uitgesproken geen lintenknipper te willen zijn, en aan zijn toekomstige taak een ‘inhoudelijke’ invulling te geven.
“Als hij er zo over praat, dan getuigt dat van een enorm dedain. Nederland vertegenwoordigen is een prachtige, intensieve en wel degelijk zeer inhoudelijke functie. Tenminste, dat kun je ervan maken, zoals Carl Gustaf dat doet.”
Nou ja, het staat natuurlijk interessanter als je zegt dat je voorzitter bent van de Raad van State, het belangrijkste adviesorgaan van de regering.
“Ja, en hij is ook hoofd van de regering, dus die dubbele pet heeft iets raars, toch.”
Wat stelt dat eigenlijk voor, hoofd van de regering?
“Dat is het punt, het stelt niks voor want de koning is niet verantwoordelijk voor het regeringsbeleid.”
Maar de koning moet wel alle wetten van zijn handtekening voorzien?
“Ook zoiets. Waar slaat dat op? Het heeft allemaal niets om het lijf. Het is pure symboliek. Ceremonie, nu al.”
De koning wijst straks na de Tweede Kamerverkiezingen de formateur aan. Dat is toch geen sinecure?
“Dat kan het parlement net zo goed.”
Maar het parlement zal er oeverloos over debatteren, terwijl een man of vrouw met een zekere afstand en wijsheid wellicht beter kan inschatten wie de aangewezen formateur is?
“Nogmaals, dat kan het parlement ook, en in alle openbaarheid en uiteindelijk op basis van stemming. En wat maakt het nou uit als daar twee dagen debatteren voor worden uitgetrokken? Maak de rol van de koning niet groter dan hij is. Stel dat Geert Wilders straks de verkiezingen wint, dan heeft hij het initiatief. Per slot van rekening heeft het volk gesproken, en daarnaar dienen wij te luisteren.”
Kortom, wat is uw punt?
“In de hoofden en harten van de mensen hebben we allang een ceremoniële monarchie. Die politieke functies vormen staatsrechtelijk gezien achterstallig onderhoud dat nog moet worden gepleegd.”
Bij een ceremonieel koningschap is de ministeriële verantwoordelijkheid geschrapt. Koning Willem-Alexander kan dan zeggen: Wilders is knettergek, zonder dat de premier daarvoor naar de Kamer hoeft te komen.
“Dat is niet waar. Inderdaad is de huidige ministeriële verantwoordelijkheid in die constellatie verdwenen, maar de premier blijft verantwoordelijk voor wat de koning doet en zegt.”
Wat is dan het voordeel?
“In een ceremoniële vorm is er voor de koning wat meer ruimte en vrijheid. De regering hoeft niet meer voortdurend over zijn schouder mee te kijken. Voorop blijft natuurlijk wel staan dat de koning met die vrijheid op verantwoorde wijze moet omgaan, er geen misbruik van maakt. Want terughoudendheid blijft het devies.”
Zouden we de boel niet beter meteen moeten opdoeken, zoals uw partij ooit in haar beginselen had staan?
“Dat wil de bevolking niet, en als vertegenwoordiger van dat volk heb ik daarmee rekening te houden.”
Waarom houden we dan geen referendum over de vraag of we een koning moeten hebben, en zo ja, wie?
“Het zou zomaar kunnen. Ik denk trouwens dat dat een grote overwinning wordt voor de aanhangers van de constitutionele monarchie. De uitslag wie dan de ideale koning is, zou een verrassing kunnen opleveren, namelijk niet Willem-Alexander maar zijn vrouw Máxima. Maar goed, laten we eerst maar eens een debat in de Kamer voeren over de toekomst van de monarchie, dan kunnen we daarna altijd nog bezien of er een referendum moet komen of niet.”
Denkt u nooit: waar maak ik me met dat koningshuis toch druk om? Uw achterban zal ongetwijfeld ook andere prioriteiten stellen: hoe de crisis te overleven, bijvoorbeeld.
“Armoede in Nederland, bezuinigingen bij de politie – dat zijn natuurlijk de echte onderwerpen. Dat is waar. Maar ik moet me met het koningschap bezighouden, omdat het nu eenmaal niet goed geregeld is.”
Zal er niet altijd gedoe blijven, zolang er een monarchie is?
“Afschaffen is geen optie, dus zullen we er alles aan moeten doen om de zaken beheersbaar te maken, en het minste dat we kunnen doen is ervoor te zorgen dat de premier en de koning elkaar goed verstaan. Misschien wordt alles in één keer opgelost als we straks een nieuwe premier hebben, wat dacht je daarvan?”
