‘De piloot is een systeembeheerder geworden’

Wat betekent de automatisering in de cockpit voor de piloten?

“De piloot is niet langer de onverschrokken figuur met de nonchalante Ray-Ban zonnebril, zoals het romantische beeld vroeger was. Tegenwoordig is hij meer een systeembeheerder. Voor hem begint de stress niet in de lucht, maar op de grond. Voor de start voert hij een heleboel informatie in de boordcomputers in, en dat vergt het uiterste van zijn concentratie. De piloot van nu moet meer weten, beter kunnen plannen, het systeem in de gaten houden én vooruit kunnen denken.”

Raken piloten daardoor niet overbelast?

“Nou en of. Vooral visueel hebben ze de grens bereikt van wat het menselijke waarnemingssysteem nog kan behappen.”

Waar leidt dat toe?

“De piloten hebben nog maar een oppervlakkig inzicht in het vliegtuig. Er is bijna niemand meer die de besturingssoftware nog kan begrijpen. In de gewone praktijk levert dat geen problemen op. Integendeel, de computers nemen de piloot veel werk uit handen. Maar het gevolg is wel dat hun aandacht verslapt. Ze raken in een soort sluimertoestand. Niemand blijft voortdurend alert te zijn als hij niets omhanden heeft. De mens is beter in staat om zelf te handelen dan om te reageren. Zijn sterke kant is de flexibiliteit.”

En als het misgaat?

“Als de piloten hoofdzakelijk op hun automatische systemen vliegen, doen ze helaas weinig handmatige ervaring op. Als de systemen dan een keer uitvallen, kan dat fatale gevolgen hebben. De training in de vluchtsimulator is geen vervanging voor praktijkervaring. Daarom moeten noodsituaties worden geoefend, mét alle bijbehorende gevoelens, die je in zo’n simulator niet hebt. Zo word je niet verrast door je eigen emoties als het menens wordt.”

Is de mens de grootste risicofactor aan boord?

“Meestal hoor je alleen over de tragische gevolgen als iemand een fout heeft gemaakt, niet over de duizenden situaties waarin piloten dankzij hun vindingrijkheid en hun voorstellingsvermogen gevaarlijke situaties hebben weten te voorkomen. Als we de maanlanding hadden overgelaten aan computers, dan had Neil Armstrong nooit een voet op de maan gezet. Doordat hij met enorme koelbloedigheid de automatische piloot heeft uitgezet, wist hij te voorkomen dat de maanlander verongelukte.”

Bent u tegen verdere automatisering van de luchtvaart?

“Nee hoor, ik zie er ook de voordelen van. Bovendien staan luchtvaartmaatschappijen onder zo’n grote economische druk dat ze steeds meer werk aan de computer zullen overlaten en de mens in de cockpit alleen nog de rol van toezichthouder zullen geven. Dan is het alleen maar consequent als de computers op den duur vanaf de grond worden bestuurd. Uiteindelijk hoeft er dan nog maar één piloot in de cockpit te zitten, en misschien zelfs dat niet. De piloten geven het niet graag toe, maar de techniek is al zo ver gevorderd dat een tweede piloot meestal helemaal niet nodig is.”

Hoe reageren de passagiers erop dat het vliegtuig steeds meer door de computer wordt bestuurd?

“Dat ligt aan de manier waarop ze in het algemeen tegen techniek aan kijken. Passagiers die slechte ervaringen hebben met mensenwerk, zijn maar wat blij dat de piloot door een computer in de gaten wordt gehouden. Mensen die juist problemen hebben ondervonden met vastlopende computers of auto’s die niet willen starten, zullen het juist een akelig idee vinden dat ze steeds meer overgeleverd zijn aan de techniek.”