Nederlands verzet was zeer uitgebreid en succesvol
De onderduik in zijn geboorteplaats Velp viel journalist John Jansen van Galen zondag in zijn radiocolumn in OVT van de VPRO (vanaf 32.45 minuten) nogal tegen: maar zo’n 50 huizen, 240 mensen, 2 procent van het totale inwonertal van 10.000 mensen. Hij vond dat niet veel, en was geneigd om de stelling dat de meeste Nederlanders zich in de oorlog ‘grijs’ hadden gedragen, te onderschrijven. Hij sprak erover vanwege het net verschenen boek Verborgen in Velp, monument voor moedige mensen, over de onderduik in de mooie plaats van zijn jeugd. Misschien klopt het voor Velp wel dat het niet overhield, maar voor Nederland als geheel bepaald niet. Nederland was in de oorlog een van meest tegenwerkende bezette landen. Daar is dan ook een hoge prijs voor betaald: 250.000 Nederlandse oorlogsdoden, allen burgers, de 105.000 vermoorde joodse Nederlanders daarbij inbegrepen. Er bestaat overigens geen enkel ander bezet land waar al in 1941 een zo groot en openlijk protest tegen de jodenvervolging klonk als onze Februaristaking van 25 februari.
Daaraan gingen trouwens nog twee studentenstakingen – in Delft en Leiden, in oktober 1940 – vooraf. Daarop volgden ook nog de artsenstaking, de april-meistakingen en ten slotte de Spoorwegstaking.
Het vreemde is dat Nederland ook het land was met verreweg de meeste collaboratie, althans in de eerste twee jaar. Zo werkten letterlijk alle bedrijven en overheden rustig verder, inclusief alle Rotterdamse werven (was die stad niet net gebombardeerd?), Fokker, de rijkswapenfabriek aan de Hemweg in Amsterdam-Noord – en bovendien ook ondernemingen als Van Leers vatenfabriek en de Hollandia-kledingindustrie in Amsterdam, beide joodse bedrijven – ja, wat moest je? Nederland was ook het enige land ter wereld waarvan onderzeeërs aan beide kanten meevochten.
Yad Vashem heeft tegenwoordig een – door Nederland betaalde – database. Je kunt daar ‘Velp’ intikken, en dan komt eruit dat er 25 Velpenaren door de Israëlische staat onderscheiden zijn voor het redden van joden. In totaal zijn er nu ruim 5300 Nederlanders die de onderscheiding ontvingen, waarmee Nederland wereldwijd volkomen aan kop staat. 
Omgerekend betekent het dat één op de 1800 Nederlanders onderscheiden is voor het redden van joden. De nummer twee op de totaallijst is opmerkelijk genoeg Polen, met ruim 6300 onderscheidingen, maar relatief was dat maar één op de 4.300 inwoners. De onderduik in Nederland was enorm, en dat telt tegenwoordig mee als verzet, maar van dr. Loe de Jong mocht dat aanvankelijk juist niet meetellen.
Volgens prof. dr. Marjan Schwegman, De Jongs opvolger als directeur van het NIOD, is dat onzin en waren het er 350.000 – evenveel als een stad als Utrecht inwoners telt. Die onderduikers werden volgens Schwegman bovendien gesteund door naar haar schatting ruwweg het dubbele aantal helpers, 700.000, samen een miljoen mensen die in meerdere of mindere mate bij het verzet betrokken waren. En die kenden allemaal minstens één persoon – een nicht, tante, vriend, maar nu ben ik aan het gissen – die heus wel wist dat er iets aan de hand was, maar zijn mond stijf dicht hield. Die onderduikers en hun helpers deden in elk geval iets dat de nazi’s onmiddellijk zouden bestraffen met weken of maanden gevangenisstraf of concentratiekamp.
Nederland was het tegendeel van ‘grijs’. Nog een puntje over de verdediging in mei 1940: De Jong vermeldt bijvoorbeeld niet dat de nazi-Duitsers hier in vier dagen vijfhonderd vliegtuigen verloren – waarover na de oorlog Bundeswehr-generaals (ook nog ex-Wehrmacht) zeiden dat daardoor de nazi’s Engeland niet in de Battle of Britain konden verslaan.
Op de lijst van Yad Vashem scoort Velp relatief hoog. Een veel grotere plaats als Emmen heeft bijvoorbeeld maar achttien ‘Rechtvaardigen onder de Volkeren’, op een bevolking van toen 50.000 mensen. Over Aalten zullen we het maar even niet hebben, ik wil de feestelijke stemming niet bederven: 2500 onderduikers op 10.000 inwoners, en 23 onderscheidingen. Het gaat natuurlijk niet om de toptien. Of om dat Nederland als enige land ter wereld drie organisaties telt die door Yad Vashem onderscheiden zijn…
Dus op Jansen van Galens vraag hoe goed wij eigenlijk waren tijdens de oorlog, is het antwoord simpel: uitstekend! En nog gefeliciteerd met Velp!
Arthur Graaff is hoofdredacteur van Nieuws-wo2.tk
PS: Voor alle zekerheid: er bestaat nauwelijks een oorlogsboek met meer fouten en omissies dan Grijs verleden van Chris van der Heijden. Het heeft sinds kort een 11de druk, uiteraard ongewijizigd.
