In Nederland blijken de meeste gevallen van voedselfraude betrekking te hebben op vlees, vis, zuivel en eieren, zo blijkt uit navraag bij de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA). Bij acties waarbij ook de NVWA betrokken was zijn onder andere 1.000 kg ondermaatse tong, 176 blikken babymelkpoeder met een vervalst etiket, onterecht als biologisch verhandelde eieren en 50.000 dozen met illegale Aziatische vleesproducten in beslag genomen.

“De NVWA heeft daartoe een eigen Inlichtingen- en Opsporingsdienst ingezet, de NVWA-IOD, met rechercheurs die nagenoeg dezelfde bevoegdheden hebben als rechercheurs bij de politie. Die mogen telefoontaps, observaties en doorzoekingen doorvoeren en zelfs verdachten aanhouden,” vertelt een woordvoerder van de warenautoriteit.

Sjoemelen met honing, olijfolie en lamsvlees

Dat is ook hard nodig. Zo kwam de Consumentenbond met een rapportage waaruit bleek dat bijvoorbeeld bij bijna de helft van de restaurants en slagers lamsvlees niet 100 procent lam maar (minstens) 40 procent ander vlees is, zoals kalkoen. De kostbare manukahoning, die bijzonder is door de antibacteriële eigenschappen, blijkt niet (alleen maar) uit manukahoning te bestaan, maar ook uit andere soorten honing.

Verder wordt er gesjoemeld met olijfolie. Van 39 onderzochte soorten extra vergine olijfolie bleek er met twaalf iets mis. Het blijkt elf keer vierge olijfolie van mindere kwaliteit te zijn. Een monster bleek zelfs geen extra vierge maar ‘lampante’ olie te zijn; olie van zulke slechte kwaliteit dat deze vroeger als lampenolie gebruikt werd). Voorts blijkt oregano vaak voor meer dan driekwart uit olijvenblaadjes of mirteblaadjes te bestaan.

Ook in Europa

Ook elders in Europa is voedselfraude schering en inslag. Een vier maanden durende actie van Interpol en Europol onder de codenaam Opson VI bracht grote hoeveelheden vervalste of slechte etenswaren en nepdrank aan het licht. Meer dan 9.800 ton, 26,4 miljoen liter en 13 miljoen eenheden aan vervalste of slechte etenswaren en dranken met een waarde van 230 miljoen euro werden in beslag genomen en tientallen mensen gearresteerd.

Beslagnames varieerden van dagelijkse consumptieartikelen als alcohol, mineraalwater, kruiden, visproducten en olijfolie tot luxeproducten als kaviaar. Die waren bedoeld voor de gehele Europese markt, inclusief Nederland. Zo werden in Duitsland 1.300 kg geroosterde en gehakte hazelnoten in beslag genomen, waar voor acht procent pinda’s onder gemengd waren.

In een partij van 500 kilogram hazelnootpasta werden voor 45 procent andere noten aangetroffen, terwijl een andere partij hazelnootpasta in werkelijkheid voor 27 procent uit andere noten bestond, zonder dat dit op de etiketten vermeld stond. Daarmee vormden de producten een gevaar voor de volksgezondheid, omdat allergiepatiënten niet in staat waren de inhoudsstoffen te identificeren.

Welk merk is juist?

Elders was er sprake van merkvervalsing. De Italiaanse carabinieri wisten gedurende Opson VI de hand te leggen op 266.000 liter mineraalwater dat werd aangeboden als een a-merk. Etiketten en de vorm van de flessen waren gelijk aan het originele product. In het Italiaanse Toscane werd vervalste rode wijn ontdekt. De wijn — die zogenaamd van een bekend merk zou zijn — was in werkelijkheid wijn van lage kwaliteit die aangelengd was met pure alcohol en met vervalste etiketten voor zowel de Italiaanse als de buitenlandse markt bedoeld was.

Ook in Griekenland werd illegale alcohol aangetroffen. Die was afkomstig uit Bulgarije en over de grens heen gesmokkeld om zo de Griekse belasting te ontlopen. Bijna 1.300 liter aan gesmokkelde wodka en whiskey werden in beslag genomen.

Langer lijstje

Het lijstje met sjoemelvoedsel dat gedurende Opson VI werd gevonden is daarmee nog lang niet af. In Portugal ontdekte de Portugese autoriteiten voor voedselveiligheid 300.000 blikken vis aan waarvan de houdbaarheidsdatum bijna was afgelopen. De sardientjes in tomatensaus werden in een fabriek zonder productielicentie — die was op basis van gebrekkige hygiëne ingetrokken — opnieuw verpakt in blikken met een langere houdbaarheid.

De sardientjes waren bedoeld voor de export naar verschillende EU-landen, waaronder Nederland. In totaal namen de autoriteiten 311.000 blikken, 16 kannen tomatensaus, 9.900 verpakkingsdozen, 24.730 etiketten en 700 kilo zout in beslag. En ook in Spanje was niet alles wat uit het water kwam pluis.

Na een onderzoek van drie maanden wisten milieutoezichthouders van de Guardia Civil vier mensen aan te houden die werkzaam waren in een onderneming die mosselen verkocht die absoluut niet geschikt waren voor consumptie. Het bedrijf maakte gebruik van valse labels van een bestaande gecertificeerde onderneming en deed alsof de mosselen uit het naburige Portugal afkomstig waren. In totaal werden 530 kilo in beslag genomen.

Gevaar voor volksgezondheid

De handel in sjoemelvoedsel levert regelmatig een gevaar voor de volksgezondheid op. An Garda Síochána, de Ierse nationale politie wist na langdurige surveillance een vrachtwagen met een grote hoeveelheid niet gekoeld, onverpakt en niet gelabeld vlees aan te houden. Verder werden in de vrachtwagen alcohol en tabak aangetroffen. De vondst was voldoende voor een doorzoekingsbevel voor de privéwoning van de eigenaren van de vrachtwagen.

Daar werd bevroren gekookte en gerookte kip aangetroffen, net als 1.096 stuks aan ingeblikt fruit, groente, jam en houdbare melk, allen niet meer geschikt voor consumptie. In Denemarken was het dan weer mis met olijfolie. Onderzoek van de lokale voedselveiligheidsautoriteiten toonde aan dat monsters van diverse extra vierge olijfolie vervuild waren met lampenolie.

Dat door de inmenging van criminele organisaties in de voedselproductie ook een gevaar voor de volksgezondheid ontstaat, is al meermaals gebleken. Jaarlijks overlijden tientallen mensen aan met methanol verontreinigde alcohol. Een minder bekend doelwit van voedsel fraudeurs is het kruidenrek, zo blijkt uit de Opson rapportage.

Kruiden en specerijen blijken verrassend vaak verontreinigd te zijn. Vaak wordt een industriële kleurstof — Sudan 1 — toegevoegd, die kankerverwekkend is. Verder worden vaak producten aangewend die eigenlijk al lang over de houdbaarheidsdatum zijn en niet meer geschikt voor consumptie. Of ingrediënten worden voorgedaan als heel ander voedsel, zoals bijvoorbeeld in 2013 toen paardenvlees als rundvlees werd verkocht.

Georganiseerde misdaad

Misschien wel de meest schokkende fraude met levensmiddelen dateert uit 2008, toen meer dan twintig bedrijven de vlamvertragende kunststof melamine bleken te hebben toegevoegd aan babymelkpoeder. Daardoor leek het eiwitgehalte in het melkpoeder hoger dan het feitelijk was.

Volgens Europol laat het zien dat de vervalsingen technisch steeds geraffineerder worden. “Niet voor niets werkt de georganiseerde misdaad steeds meer samen met professionele voedingstechnologen die volgens wetenschappelijke methoden werken,” stelt een woordvoerder van de politieorganisatie. “Zij kunnen de producten rendabeler maken.”

Nep-etiketten

Tegelijkertijd leidde dit streven naar meer winst tot 300.000 ziektegevallen in China, 54.000 ziekenhuisopname en zes baby’s die overleden als gevolg van schade aan de nieren of ondervoeding. En volgens de NVWA was het eind 2015 weer raak. De inlichtingen- en Opsporingsdienst van de NVWA pakte toen drie mannen uit Zuid-Holland op voor het vervalsen van etiketten van babymelkpoeder.

Op de nep-etiketten stond dat de voeding geschikt was voor baby’s met een koemelkallergie, terwijl dat niet zo was. De drie mannen verkochten de blikken onder meer aan handelaren die melkpoeder naar China exporteerden. Daarnaast boden ze de babyvoeding aan op Nederlandse websites.

Er is dus het nodige mis met ons eten. En de strijd tegen sjoemelvoeding is niet eenvoudig. Volgens de NVWA is het voor consumenten vrijwel niet te beoordelen of er gefraudeerd is met producten. “Maar wanneer iets te goed(koop) lijkt om waar te zijn, is het dat ook. Het gaat dan niet om de koopjes in supermarkten, maar wel om erg goedkope producten die bijvoorbeeld via veilingsites of facebook worden aangeboden”, zo stelt de NVWA.