Wie van de Drie: wil de echte genocide opstaan?
Vanaf april dit jaar gaat een Nederlands bewindspersoon de herdenking van de Armeense genocide in de Armeense hoofdstad Jerevan bijwonen. Na veel getouwtrek heeft onze regering de intentie uitgesproken om deze massamoord uit 1915 te erkennen, maar welke genocides kennen nog geen erkenning vanuit Den Haag en de internationale gemeenschap?
Jarenlang is de Nederlandse erkenning van de Armeense genocide van 1915 een omstreden discussiepunt geweest. Verschillende partijen hebben lang de reactie van Turkije gevreesd, dat de term ‘genocide’ als provocerend en belastend ervaart.
Ons land heeft de Turkse toorn tijdens de herdenking in 2015 bijvoorbeeld proberen te omzeilen door naar de gebeurtenis te refereren als de ‘kwestie van de Armeense genocide’ en daarmee geen volledige erkenning te schenken aan honderdduizenden slachtoffers. Dat gaat bij de volgende herdenking in april niet meer gebeuren, maar er zijn nog genoeg massaslachtingen die we niet erkennen.
Erkenning
Wat erkennen we wel? Onder ‘aanvaarde’ genocides rekent de Verenigde Naties onder andere de Jodenvervolging, de Rwandese genocide en de Bosnische Burgeroorlog — evenals overigens de Armeense Genocide.
Daarnaast zijn er veel niet-erkende historische gebeurtenissen die de vraag oproepen of een genocide-erkenning gepast zou zijn. Een bekend voorbeeld is de Biafra-oorlog in Nigeria die tussen 1967 en 1970 ruim een tot drie miljoen slachtoffers maakte. De Biafranen zelf bestempelen deze burgeroorlog als een volkerenmoord, maar vinden hiervoor geen steun bij de VN.
Andere voorbeelden van niet-erkende genocides zijn onder meer de Zuid-Chinese Taipingopstand van 1850 tot 1864, waar twintig tot dertig miljoen doden vielen en de Algerijnse Oorlog van 1954 tot 1962. Tijdens dat laatste conflict zijn naar schatting tussen 350.000 tot 1,5 miljoen mensen gestorven, maar ook deze gebeurtenis vindt geen officiële erkenning.
Dan zijn er nog de meer ingewikkelde kwesties, zoals gebeurtenissen die wellicht meer historisch onderzoek behoeven voor zij tot genocide kunnen worden omgedoopt. Een voorbeeld daarvan is de Ierse Hongersnood van 1845, of nog lopende gebeurtenissen, zoals de vele onmenselijkheden in Noord-Korea en de oorlog in Syrië.
Rome
Het bestempelen van een volken- of massamoord als genocide is dus ingewikkeld, maar het wordt nog ingewikkelder. Dat ligt voornamelijk aan de definitie van het begrip ‘genocide’. Het in 1998 opgestelde Statuut van Rome geeft een specifieke beschrijving van de term. Volgens deze geldende norm moet een genocide op zijn minst gepaard gaan met ‘het begaan van daden met de bedoeling om een groep, geheel of gedeeltelijk, van een nationale, etnische, raciale of religieuze aard, te vernietigen’.
Dat houdt in: het doden, het veroorzaken van lichamelijk of geestelijk letsel, het voorkomen van geboorten binnen een groepering en het ‘overbrengen van kinderen naar een andere groep’.
Daarmee zijn we er echter nog niet. Zo blijkt met name het toepassen van de term behoorlijk ingewikkeld en maakt het Statuut van Rome onder meer onderscheid tussen een genocide, een misdaad tegen de menselijkheid en een misdaad van agressie. Zo valt vervolging van een politieke groepering bijvoorbeeld niet onder genocide, maar telt het wel mee als misdaad tegen de menselijkheid, stelt hulporganisatie Amnesty International. Verder spreekt de VN over tal van oorlogsmisdaden, zoals het gebruik van kindsoldaten, seksueel geweld of het gebruik van giftige wapens.
Regeerakkoord
In ons land lijkt er eindelijk een lijn te worden getrokken in deze moeizame discussie. Zo geeft het huidige regeerakkoord voor het eerst drie zaken aan die leidend zijn voor de erkenning van genocide. Nederland laat zich in de toekomst leiden door uitspraken van internationale gerechts- en strafhoven, wetenschappelijk onderzoek en genociderapportages van de VN. “Dit geeft een pad voor een regering naar een mogelijke erkenning van een genocide,” stelt Tweede Kamerlid Han ten Broeke. Maar, zo zegt de VVD’er ook: “Het is geen uitspraak over een specifieke genocide.”
Het lijkt wel op een episode van de beroemde spelshow Wie van de Drie. Wil de echte genocide opstaan?
