KNAW-directeur Wim van Saarloos: er is wél vertrouwen in de wetenschap
Wim van Saarloos werd deze week geïnaugureerd als president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Tijdens zijn inauguratie-interview sprak hij zijn vertrouwen in ons ‘unieke en sterke wetenschapssysteem’ uit. Al uitte hij ook zijn zorgen over het gebrek aan vertrouwen in de wetenschap. Hoe groot zijn deze zorgen en zijn ze gerechtvaardigd?
Met de woorden dat ‘het kraakhelder moet zijn dat wetenschap niet ook maar een mening is en wat de normen van goede wetenschap zijn’, besluit Van Saarloos zijn eerste vraaggesprek als KNAW-directeur met de Volkskrant. Waar de fysicus eerder gematigd optimistisch klinkt over de stand en toekomst van de wetenschap in Nederland eindigt het gesprek met zijn grote zorg over het vertrouwen. “Echt zorgwekkend is de kwestie van het gebrek aan vertrouwen, de sfeer dat wetenschap ook maar een mening is,” stelt hij. “Ik worstel daarmee, net als velen.”
Groter vertrouwen in wetenschap
Deze zorg is heel verrassend. Het Rathenau Instituut concludeert namelijk juist dat het vertrouwen in de wetenschap bij de Nederlander groter is dan in enig ander instituut. Uit enquêtes – gehouden in 2012 en 2015 – maken onderzoekers van Rathenau op dat ‘blijkt dat het vertrouwen in de wetenschap breed leeft in de samenleving’.
Ook ten opzichte van de andere EU-lidstaten hebben Nederlanders relatief veel vertrouwen in de positieve invloed van de wetenschap.
De tekst loopt hieronder door.
Wat zijn de zorgen van Van Saarloos dan op gebaseerd? In een reactie sluit hij zich aan bij de conclusies van het Rathenau Instituut. Ook legt hij uit dat hij geenszins vindt dat het in Nederland slecht gesteld is met het vertrouwen in de wetenschap. “Ik maak me meer zorgen in internationaal perspectief,” stelt hij. “Zeker als gekeken wordt naar Amerikaanse collega’s die te maken hebben met wegzetten van wetenschap als mening. Dat was aanleiding voor de March for Science vorig jaar. In Nederland is het vertrouwen over het algemeen vrij goed, maar er is ook niet niks aan de hand.”
Desinformatie op sociale media
De zorgen gaan niet alleen om het vertrouwen in de wetenschap. Er is volgens Van Saarloos vooral onduidelijkheid over het begrip wetenschap. “Doordat er van alles via sociale media wordt verspreid, wordt het debat ingewikkelder. Niet alles wat verspreid wordt is goed gefundeerd,” vertelt hij.
Het wordt moeilijker betrouwbare van onbetrouwbare bronnen te onderscheiden. Zo legt Van Saarloos uit dat ‘je op internet elk uitgangspunt wel kan vinden, maar daar zit ook een hoop desinformatie bij. Dat maakt het lastiger te zien wat gefundeerde meningen zijn. Daar worstelen wij van het KNAW en onze collega’s in het buitenland mee’.
Van Saarloos en zijn voorganger hoogleraar Mediastudies José van Dijck hebben anderhalf jaar geleden al over deze worsteling geschreven. In een opiniestuk stellen zij dat ‘wetenschappelijke bevindingen – feiten waarover grote consensus bestaat na langdurig en intensief onderzoek met herhaalde experimenten, hoor en wederhoor en open debat – steeds vaker worden weggezet als meningen’. “Soms door te ontkennen dat het over gezamenlijke feiten gaat, soms door de integriteit van wetenschap als geheel in twijfel te trekken,” schrijven de wetenschappers.
“We waren heel erg geschokt door wat er gebeurde in Amerika,” verklaart Van Saarloos nu. “Dat is hier absoluut minder aan de hand, al zie je ook hier klimaatwetenschappers die enorm onder druk staan doordat ze worden weggezet. Dat het meevalt in Nederland is geen reden om achterover te leunen.”
“Dat mensen grosso modo bereid zijn de wetenschap te vertrouwen, wil niet zeggen dat het begrip van wetenschap niet onder druk staat,” waarschuwt Van Saarloos. Het is volgens hem dan ook steeds meer een rol van de wetenschap, en de KNAW, om uit te leggen hoe wetenschap werkt.
De toekomst laat zich moeilijk voorspellen, maar Van Saarloos is redelijk optimistisch. “Omdat de uitdaging vooral is hoe om te gaan met desinformatie op sociale media.”
