Op naar een stad zonder hitte
Het is officieel: deze zomer is op deze drieënvijftigste zomerse dag nimmer vertoond. Wat had Nederland het zwaar tijdens de afgelopen hittegolven en juist dat zou ‘ons’ aan het denken moeten zetten. Hoe gaan we om met de stijgende temperaturen en hoe houden we onze steden leefbaar en koel?
Onze steden zijn niet gebouwd om goed bestand te zijn tegen hitte. Het resultaat is dat het, volgens onderzoek van Wageningen University, in de stad gemiddeld zeven graden warmer kan zijn dan op het platteland. Het is dan ook behelpen in het Randstedelijk gebied, merkten we tijdens de hittegolven tijdens de juli- en augustusmaanden van dit jaar. Apps moesten de oververhitte stadbewoners naar koelere plekken leiden, en ventilatoren en andere verkoelingsmechanismen waren amper aan te slepen.
Alleen hebben juist deze airco’s een nadelig effect op de stadstemperatuur. Er ontstaat namelijk een vicieuze cirkel waarbij de binnenruimtes verkoeld worden, maar de restwarmte via de airconditioning de stad juist verwarmd. Een ander nadeel is het energieverbruik. Alle airconditioningsystemen wereldwijd nemen een vijfde van het gebouwengerelateerde elektriciteit voor hun rekening. In vergelijking: dat is 2,5 keer het totale energieverbruik van het continent Afrika.
Daar eindigt het slechte nieuws niet. De gemiddelde temperatuur op aarde blijft namelijk stijgen – onderzoekers voorspellen dat we iedere vijf jaar een hittegolf krijgen als de recente – en de bevolkingsgroei in rijke, en steeds warmer wordende, landen is ook geen halt toegeroepen. Hierdoor wordt de afhankelijkheid van airconditioningsystemen ook groter, stelt het Internationaal Energieagentschap. De organisatie schat in dat de energiehoeveelheid die nodig is voor het verkoelen voor onze gebouwen verdrievoudigd is voor 2050 – een groei die vergelijkbaar is met de huidige energievraag van de VS en Duitsland samen.
Detlef van Vuuren, hoogleraar Milieuverandering aan de Universiteit Utrecht en klimaatonderzoeker van het Planbureau voor de Leefomgeving, voorspelt dat de vraag naar airconditioningsystemen vooral gaat groeien in de van oudsher minder rijke landen. “Neem India, in dit grote land kunnen steeds meer mensen een airco aanschaffen door groeiende welvaart.”
Het hitteprobleem is echter niet alleen een energievraagstuk. Temperaturen boven de 25 graden Celsius zijn gevaarlijk voor ouderen en andere zwakkeren in de samenleving. Zo sterven er in de VS gemiddeld meer mensen door hittegolven dan door andere natuurrampen en wordt in het Verenigd Koninkrijk geschat dat hittegerelateerde sterfgevallen met 257 procent is gestegen in 2050. Dat het niet alleen een probleem is van warme landen, bewijst een dodelijke hittegolf in Moskou in 2010. Tijdens die lange periode van abnormaal hoge temperaturen stierven naar schatting 11.000 mensen.
Men kan stellen dat de afgelopen hittegolven in ons land niet hebben gezorgd voor een hoger sterftecijfer. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek is dit beperkt gebleven door extra sterfte in het voorjaar door de griepepidemie.
Desalniettemin moeten we door het stijgend aantal hittegolven en de toenemende intensiteit ervan, stellen onderzoekers, op zoek naar nieuwe manieren om onze steden leefbaar te houden. Gelukkig zijn er al veel manieren om stedelijke hitte weerstand te bieden en waarbij aantrekkelijke plekken om te wonen, werken en leven worden gecreëerd.
Luchttuinen
Veel steden zien de waarde van stadsparken en andere groenvoorzieningen in het stedelijke afkoelingsproces, maar het wordt nergens zo goed toegepast als in Singapore. De stadsstaat werkt al sinds 1967 aan vergroening met het toentertijd ambitieuze ‘garden city’-plan. Naar mate de bevolking bleef groeien en gebouwen hoger werden, besloot de Singaporese regering te kijken naar manieren om luchttuinen en verticale beplanting in te zetten.
Dat heeft gewerkt. Op dit moment kent Singapore honderd hectare aan groenvoorzieningen in de lucht. Er zijn plannen om dit tegen 2030 verdubbeld te hebben. “Initiatieven als deze manier van begroeiing hebben ook een positief effect op de leefbaarheid,” stelt hoogleraar en onderzoeker Van Vuuren. “Het is toch wat anders dan tegen een grijs gebouw aankijken.” Deze manier van groenvoorziening in de stad kan leiden tot een temperatuurverlaging van twee tot drie graden Celsius.
“In ons land werken we op kleine schaal ook met een vergelijkbaar idee,” vertelt Van Vuuren. “In veel grote steden ontstaan er steeds meer initiatieven vanuit bewoners en bedrijven om platte daken te laten begroeien en groen te maken.” Zo werken in Tilburg gemeente, inwoners én ondernemers samen om zoveel mogelijk daken van begroeiing te voorzien en deze zo natuurlijk te mogelijk te isoleren en ook in Amsterdam zijn er burgerinitiatieven als Rooftop Revolution om zoveel mogelijk daken – van de 12 vierkante kilometer aan plat dak die onze hoofdstad naar schattingen kent – letterlijk groen te maken.
Reflecterende daken
Naast de vergroening van onze gebouwen zouden we ook kunnen nadenken met welke materialen we onze steden bouwen. Deze stedelijke gebieden worden namelijk gedomineerd door zwarte materialen als beton, asfalt en bestrating, maar deze materialen absorberen de nodige zonnestraling. Zo kan normale bestrating op een hete dag tot 67 graden Celsius opwarmen. Daken kunnen zelfs opwarmen tot temperaturen tussen de 50 en 90 graden Celsius, volgens Australisch onderzoek.
De beste manier om deze opwarming tegen te gaan is om te werken met coatings, zoals het New York Cools Roofs-initiatief probeert door te voeren in de Amerikaanse stad. Deze groep heeft inmiddels 500.000 vierkante meters dak voorzien van een witte, reflecterende coating, waardoor naar schattingen 2.228 ton aan CO2 aan airconditioninguitstoot is bespaard.
De resultaten zijn er ook naar. Onderzoek van het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA heeft namelijk uitgewezen dat een ‘wit’ dak 23 graden Celsius koeler is dan een standaard dak op de warmste zomerdagen in New York.
Water
Water wordt al eeuwen gebruikt voor verkoeling, en dat zagen onze voorouders heel goed. Zo ontdekte de Australische Universiteit van New South Wales dat het gebruik van vernevelingskanonnen de gemiddelde luchttemperatuur in het stedelijk gebied van Sydney met 1.5 graad Celsius kan verlagen.
Beheersbare schaduw
De laatste uitdaging is te vinden in onze focus op bouwen met glas. Natuurlijk bieden glazen ramen ons weidse uitzichten en natuurlijk licht, maar in de winter laten ze ook veel warmte ontsnappen en ’s zomers vangen ze ongewenste warmte.
In Abu Dhabi weten ze goed met dit fenomeen om te gaan. De architect van Al Bahr-torens heeft zich laten inspireren door het een oud regionaal gebruik, de mashrabiya genaamd. Historisch gezien werden verstelbare houten panelen gebruikt om bedoeïenen te beschermen tegen de zon, maar door een ingenieus systeem waarbij de toren door verstelbare panelen wordt beschermd tegen de zon blijven ook de façades van de Al Bahr-torens koel en is de hoop de CO2-uitstoot van de woontorens met twintig procent te verminderen.
Het resultaat is een gebouw dat zich kan transformeren naar het weertype, een eigenschap die cruciaal zal blijken om in de toekomst op een verantwoorde manier koel te blijven in een opgewarmd klimaat.
