Hoe Yuval Noah Harari ons in zijn glazen bol trekt
De Israëlische geschiedkundige Yuval Noah Harari is gerust een bestsellerkoning te noemen: zijn debuut Sapiens prijkt al 84 weken in de top 60 van de CPNB, en ook zijn recentste werk, 21 lessen voor de 21e eeuw, is sinds diens verschijning niet uit de lijst weg te slaan. Zijn tweede boek, Homo Deus, scoorde net zo goed: ook dat werk nam de afgelopen jaren een vaste plek in. In het buitenland is zijn oeuvre eveneens een regelrechte hit. Waarom lopen we toch zo massaal weg met deze filosoof annex futuroloog annex transhumanist, die ons keer op keer saillante verjaardagsweetjes over verleden, heden en toekomst in boekvorm voorschotelt?
In zijn boeken trakteert Harari ons op zijn verwetenschappelijkte visie op de mensheid in verleden, heden en toekomst. Opmerkelijk genoeg brengt hij daarbij gedachtes over wat komen gaat met dezelfde zekerheid als zijn ideeën over wat is geweest. En dat terwijl futuristisch extrapoleren toch een stuk minder reden tot standvastigheid zou moeten geven dan het nabladeren van boeken over onze geschiedenis. Blijkbaar wandelt Harari door het leven met een glazen bol onder zijn arm.
Ook in de nieuwste telg van de reeks, die deze zomer verscheen onder de naam 21 lessen voor de 21e eeuw, gaat hij met de feiten aan de haal. In zijn laatste bestseller schetst Harari de angst voor een wereldwijde verdeling tussen twee soorten mensen: de mannen en vrouwen die zich kunstmatige intelligentie kunnen veroorloven, en zij die als arme onderklasse achter deze supermensen aan hobbelen. Aan dit zogenoemde transhumanisme had Harari in zijn vorige bestseller ook al een flink stuk gewijd, maar blijkbaar was deze gedachte het uitmelken waard.
Toekomstmuziek? Harari vindt van niet
Zo’n tweedeling tussen kunstmatig intelligenten en overige massa is nog behoorlijke toekomstmuziek, zou je zeggen, maar volgens Harari staan we aan de vooravond van een dergelijke wereld. Een tendens in zijn oeuvre: tussen wat we zeker weten en waarnaar we gissen zit nauwelijks verschil in toon. Bovendien mag Harari zich dan wel van flink wat voetnoten bedienen, een gemiddelde van zo’n één referentie naar wetenschappelijke literatuur per pagina is voor een werk dat zich continu beroept op allerlei theorieën aan de magere kant. Je kunt je afvragen of we niet eerder het werk lezen van een orakel met minimale bronnenlijst dan dat van een historicus.
En waarom verslindt de mensheid de boeken, die qua verhaallijn alle kanten op zwieren, dan toch zo gretig? De eerste verklaring voor Harari’s succes is een simpele: zijn boeken lezen is het zwart-op-witequivalent van het kijken van een science fiction-film. We worden overmand door dezelfde spanning bij het omslaan van de pagina’s als bij het popcorn etend wachten op de volgende scène. Het vergaan van de mensheid hangt ons bij het lezen van Harari continu boven het hoofd, en dat geeft een verslavende adrenalinekick.
Bovendien geeft Harari zijn lezers alle mogelijkheid om ten minste twintig keer in die vijfhonderd pagina’s hardop ‘zie je wel!’ te roepen. Daarnaast geven zijn boeken ons voer voor overtroeven: wie een van zijn drie bestsellers leest, krijgt per pagina minstens vijf interessante weetjes mee die je vast nog wel eens kunt gebruiken om een betweterige gesprekspartner mee onder tafel te praten. Harari lezen is munitie verzamelen tijdens gesprekken over de humanistische revolutie, het antropoceen, het datageloof en vele andere ontzettend intelligent klinkende stukjes theorie. Een echt ‘conversation piece’ noemt bestsellerkenner Willem Bisseling van Sebes & Bisseling, het grootste literaire agentschap van Nederland, Harari’s oeuvre. ‘Zijn boeken hebben alles wat goede narratieve fictie moet hebben: het is met een geweldige vaart geschreven, is informerend en op zijn tijd ook nog eens geestig. Bovendien gaat het over ons allemaal.’
Harari geeft ons, kortom, zekerheid over datgene waarover we elkaar, politici, het nieuws en de wetenschap voortdurend proberen uit te horen: hoe ziet onze toekomst eruit? Zijn antwoord is niet doorspekt met ‘mogelijk’, ‘waarschijnlijk’, ‘met een beetje toeval’ en ‘een kansje op’, maar met ‘zal’ en ‘zo gaat het gebeuren, want zo ging het ook al tijdens de vierentwintigste Chinese Burgeroorlog’. Ook altijd goed werkt de irrelevante referentie: waarom een kans onbenut laten om ‘Every Breath You Take’ van The Police aan te halen, Woody Allen te citeren en Monty Python and the Holy Grail te namedroppen? Hippe vent, hoor, die Harari. Geen stoffige geschiedfilosoof, maar keurig bij de tijd.
Wakker worden in het derde millennium
Lof oogst de bestsellerauteur ook met het imaginaire toneelstukje, waarbij we ons voorstellen hoe we wakker worden aan het begin van het derde millennium, naar de dokter gaan of aan Google vragen welke partner we moeten kiezen op basis van onze zoekgeschiedenis. Met dergelijke trucs trekt Harari ons in zijn proza, en we laten ons er maar al te graag door meevoeren.
Waar Harari’s stijl nogal eens hoogdravend kan zijn, stralen de afbeeldingen bij zijn teksten bovendien ultieme toegankelijkheid uit. Een stockfoto van onze hersenen vormgegeven als een chip, een voetballer die een doelpunt maakt, varkens in een stal – deze beelden zijn niet bedoeld ter verheldering, hoogstens ter verhoging van de luchtigheid. Geen ingewikkeld schema, schokkend staafdiagram of spannend tabelletje gevuld met cijfers. Dat kan ook niet, want er zijn (nog) geen cijfers beschikbaar die Harari’s betoog kunnen ondersteunen.
Dankzij al deze trucs nauwelijks heb je nauwelijks door dat je een op schrift gesteld visioen aan het lezen bent. Harari dropt net genoeg geschiedkundige feiten om je te doen geloven in de objectiviteit van zijn verhaal, voegt precies voldoende plaatjes bij om de boel te kunnen visualiseren en brengt zijn betoog dichtbij met verwijzingen naar films, liedjes en voetbalsterren die iedereen kent. En toch slik je het als zoete koek: Harari doorspekt zijn teksten tenslotte nonchalant met de schijnzekerheden waarnaar we allemaal op zoek zijn: wat hebben we allemaal in het verleden uitgespookt en waar gaan we met zijn allen in hemelsnaam naartoe? Harari biedt houvast in een tijd waarin we daar allemaal behoefte hebben – opgeklopt georakel of niet.
