Ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de romancyclus De Tandeloze Tijd van A.F.Th. van der Heijden (1951) zijn vandaag twee boeken verschenen: een essaybundel over verschillende aspecten van de legendarische cyclus, maar ook een complete nieuwe roman: Zogkoorts, het dertiende deel, 336 pagina’s groot.  

De verschijning van dit nieuwe deel is voor iedereen een complete verrassing. Het boek is niet eerder aangekondigd, doordat Van der Heijden heeft besloten de roman (net als de essaybundel) exclusief te laten verschijnen bij de Eindhovense stichting De Tandeloze Tijd, die lezingen organiseert en een website onderhoudt. In eigen beheer dus, buiten de boekhandel en Van der Heijdens vaste uitgever Querido om. Geïnteresseerden kunnen de twee nieuwe titels vanaf vandaag uitsluitend bestellen via de site van de stichting.

Begin december 1983 verschenen de proloog (De slag om de Blauwbrug) en deel 1 (Vallende ouders) van de cyclus die Van der Heijden direct beroemd en geliefd maakten. Tot dan toe had hij twee boeken gepubliceerd onder het pseudoniem Patrizio Canaponi. Die naam legde hij af voor deze romancyclus (destijds aangekondigd als romantrilogie), waarin zijn alter ego Albert Egberts (geboren in 1950, en niet in 1951, zoals de auteur) verhaalt van zijn jeugd in Geldrop, zijn studiejaren in Nijmegen, en zijn latere leven in Amsterdam.

Met het oog op het jubileum was het plan van Wim Voets, voorzitter van de Stichting De Tandeloze Tijd, om Van der Heijden een bijdrage aan de essaybundel te vragen, of wellicht een verhaal of novelle. Maar diens reactie was: ‘Hoeveel bladzijden kunnen jullie aan?’, om vervolgens voor de dag te komen met deel 13 van de cyclus, te lezen als een vervolg op Stemvorken (2021), deel 8, over de intense lesbische verhouding tussen Zwanet Vrauwdeunt, de vrouw van hoofdpersoon en toneelschrijver Albert Egberts, en Corinne Suwijn, een ex-fotomodel (losjes gebaseerd op fotomodel en schoenmakersdochter Apollonia van Ravenstein, die een jaar na Van der Heijden in Geldrop werd geboren) met wie Egberts lang geleden een affaire heeft gehad.

Het omslag van Zogkoorts toont een schilderij van Rembrandt-leerling Willem Dorst, die de Romeinse legende verbeeldt van vader Cimon en dochter Pero: de vader was veroordeeld tot de hongerdood, zijn dochter bezocht hem en bood hem haar borst aan, teneinde hem in leven te houden.

In Zogkoorts verkennen Zwanet en Corinne hun liefde aan het eind van de jaren negentig verder, leren onder meer wat squirten is, en maken koortsig plannen om een kind (of twee) te krijgen, hoewel ze beiden reeds midden-veertig zijn. Albert Egberts wordt als potentiële donor bij hun plannen betrokken. Als de jaloerse aanstaande ex-echtgenoot van Corinne, Hans Krop, onder mysterieuze omstandigheden sterft, gaat zijn vrouw ervandoor.

Twintig jaar later komt Zwanet erachter dat Corinne is getrouwd met de kapitein van een luxe cruiseschip (net als Van Ravenstein). Op dat schip, de Stultifera Navis (ofwel het Narrenschip), dat afvaart naar de fjorden, wordt in de theaterzaal een toneelstuk opgevoerd van Albert Egberts, die zich ook aan boord bevindt.

De liefhebbers van De helleveeg (deel 5, 2013, ook verfilmd) over de poetsgrage tante Tiny, kunnen ook weer hun hart ophalen, want Zwanet blikt in Zogkoorts in een gesprek met Albert terug op de trouwerij in juni 1961 van tante Poets, die tumultueus aanving: ‘De hele bruiloft lang werd er verwijtend en nieuwsgierig naar hem gekeken en gewezen: daar ging de jongen die zich misselijk gevreten had aan de chocola, en toen alles uitgekotst had over het toilet van Tiny van der Serckt. Het nichtje van zijn keuze kon hij verder ook wel vergeten. Zelfs de witte fresia’s van zijn corsage lieten het kopje hangen. Albert was de paria op het huwelijksfeest van zijn favoriete tante. Eigen schuld: hij wist maar al te goed dat hij van de chocola af moest blijven, en ook dat hij uit de buurt van anderen dienen te blijven als er een allergische reactie aankwam. ’s Avonds thuis zwaaide er nog wat voor hem, maar toen zijn moeder zijn gezwollen oogleden zag, van het huilen en van de allergie, mocht hij zonder slaag naar bed. “Het idiote is… Tientje wilde de jurk meteen na de bruiloft verbranden,” zei Albert. “Ik stelde me daar, nog steeds beschaamd, een geur van caramel bij voor, maar ze heeft het niet gedaan. Sterker, ze heeft de japon al die tijd, nu al bijna veertig jaar, bewaard in haar garderobekast. Ze ziet het besmeurde vod als een bewijs voor haar opvatting dat er van meet af aan een vloek op haar huwelijk met oom Koos rustte.” “Dan ben jij de duivel die de vloek uitsprak,” zei ik. “Niet met zoveel woorden, maar met de kracht van je adem… met je eigen bloed en van chocola verzadigd speeksel.” “O, nee, ik was alleen maar het instrument om het huwelijk te verdoemen.” “Weet je, Albert, ik wantrouw soms jouw verslagen van de werkelijkheid… van hoe het volgens jou allemaal gegaan is. Net of je de gebeurtenissen net zo lang door je hoofd laat spelen tot ze een extra lading krijgen… een geheime betekenis.”’

Zoals altijd verwerkt Van der Heijden in zijn roman ook commentaar op moderne ontwikkelingen –  zoals preuts en bangig geworden literaire uitgevers die expliciete liefdesscènes in proza willen kuisen -, en op actueel taalgebruik: ‘In plaats van “ja” antwoordden de meeste ondervraagden, ook in allerlei journaals en actualiteitenprogramma’s: “Dat klopt.” Er werd zoveel geklopt in Nederland, in de borstkas en op deuren, dat de gemeenschap er gedempt van bonsde, als door een met vodden omwikkelde klepel in een bronzen klok. Niet dat de Nederlander zijn “ja” verleerd was, o nee, maar hij gebruikte het alleen nog op een overbodige manier: na zijn verzekering aan de interviewer dat “het klopte” onderstreepte de ondervraagde het beweerde nog paar keer met “ja…ja…ja…”, zonder noodzaak en met wezenloze blik in de camera. Het enige wat ik overhield aan al dit geklop was een zwerende vinger.’

Uitgeverij Querido maakt intussen voor de derde keer mee dat er een deel van De Tandeloze Tijd elders uitkomt, nadat Van der Heijden de delen Kastanje a/d Zee (deel 7, 2016) en Stultifera Navis (deel 10, 2022) in een oplage van slechts 125 exemplaren liet verschijnen bij de bibliofiele Statenhofpers in Den Haag. Van beide delen heeft nog geen handelseditie het licht gezien.

Voor het voorjaar van 2024 staat bij Querido wel De IJzeren Man op de planning, gebaseerd op een Geldropse oorlogsmoord uit 1942. Dit deel is aangekondigd als deel 12 uit de cyclus, vanaf heden het deel dat aan Zogkoorts voorafgaat.

De delen van de cyclus verschijnen in de volgorde die de 72-jarige schrijver (voor zijn oeuvre onder meer bekroond met de Constantijn Huygensprijs en de P.C. Hooftprijs) zelf bepaalt. Met het doorbreken van een voorspelbare volgorde is de auteur in feite al in 1990 begonnen, toen hij na de proloog en de delen 1 en 2 eerst deel 4 publiceerde (Advocaat van de hanen), en zes jaar later pas deel 3, dat toen ook nog uiteenviel in de delen 3a en 3b, tezamen ruim 1400 pagina’s.
Die eigenzinnigheid strookt met de filosofie van Albert Egberts, die het ‘leven in de breedte’ propageert: het doorbreken van de lineaire tijd, door sensaties tegelijkertijd te beleven en een moment eindeloos te kunnen laten uitdijen, om zo de tand des tijds, en uiteindelijk de dood, een loer te draaien. Door de delen te schrijven en publiceren in de volgorde die hij zelf verkiest, houdt Van der Heijden de regie in eigen hand, en geeft hij zijn creativiteit alle vrijheid. 

Voor de onverzadigbare fans biedt ook het colofon van Zogkoorts nog nieuws: daar worden nog weer drie andere titels van De Tandeloze Tijd opgevoerd als ‘in voorbereiding’.

A.F.Th. van der Heijden
Zogkoorts
Stichting De Tandeloze Tijd
€ 24,95.

40 jaar De tandeloze tijd deel 1.
Samenstelling Wim Voets en Robert Hempelman.
Stichting De Tandeloze Tijd;
€ 15,95.

www.AFThvanderHeijden.info