Spring naar de content

Waarom tv-programma’s al die nep-experts blijven uitnodigen

Maandagavond zat het theatergezelschap De Verleiders aan tafel bij Matthijs van Nieuwkerk. Daar verkondigden zij vele feitelijke onjuistheden over privacy en veiligheid: het thema van hun nieuwe voorstelling. De vijf acteurs waren geen deskundigen op dit gebied, maar toch werden zij aan tafel uitgenodigd om er van alles over te beweren. En dat was niet de eerste keer dat dit gebeurde. 

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Evi Timp

De Verleiders hadden het onder andere over de AIVD en de Big Five tech-giganten (Apple, Amazon, Google, Microsoft en Facebook) die ons leven op allerlei manieren zouden monitoren. Matthijs vraagt de acteurs naar hun onderzoeksmethode, waarop Acteur Tom de Ket hem wijst op ‘het prachtige fenomeen internet’: de bron van al hun info. Dat dit prachtige fenomeen ook de bron is van al het (privacy) kwaad laat hij daarbij maar even achterwege. De Ket sluit af: “wat wij eigenlijk nooit doen is echt met deskundigen praten, want dan verlies je eigenlijk je objectiviteit.”

Een opmerkelijke methode. Steeds vaker laten de primetime talkshows ondeskundigen aan het woord over zaken die toch echt vragen om expertise. De uitzending van maandagavond creëerde een golf van kritische reacties. Zelfs minister Ollongren van Binnenlandse Zaken voelde zich geroepen om uit te leggen dat de acteurs onzin hadden verkondigd. Matthijs van Nieuwkerk kwam in de uitzending van dinsdag terug op de uitspraken. Wanneer zagen we eerder valse expertise aan een talkshow tafel?

Green Happinez

Wie herinnert zich nog het ‘ongestelde kip’ verhaal van de dames van The Green Happiness? In september 2016 gaven deze twee groene voedingsadviseurs een interview in NRC Handelsblad, waarin zij vertelden dat zij geen eieren aten. Het ei zou ‘de ongesteldheid van de kip’ zijn, en wie vindt dat nou smakelijk, laat staan gezond. Het interview kreeg veel aandacht in de media en The Green Happiness verkondigden hun adviezen opnieuw aan tafel bij RTL Late Night. Later bleek, mede dankzij een onthullende aflevering van Zondag met Lubach, dat de twee helemaal geen officiële voedingsdeskundigen waren en dat hun adviezen op geen enkele wetenschappelijke onderbouwing berustten.

RTL Late Night nodigde in oktober 2016 wederom een nep-expert uit, ditmaal om te praten over het vaccinatie-vraagstuk. Happinez columniste Pauline Bijster uitte haar anti-vaccinatie ideeën en beriep zich, net als De Verleiders, op het internet: waar zij al haar informatie vandaan haalde. Echter, in dit geval had de redactie van RTL Late Night ook een daadwerkelijke expert -in de vorm van kinderarts Jan Pieter Rake- aan tafel uitgenodigd, waardoor de argumenten van Bijster al bijzonder snel werden weerlegd. De Happinez besloot na alle kritiek om de column van Bijster getiteld ‘Moet je je kinderen inenten, of niet?’ van hun website te verwijderen.

De Verleiders waren niet de enigen die onnodige angst veroorzaakten rondom privacy en veiligheid. In januari 2018 gebeurde er iets soortgelijks in een uitzending van Nieuwsuur over de vele cyberaanvallen die destijds plaatsvonden. Aan het woord was ‘expert cyberveiligheid’ Rian van Rijbroek. Zij waarschuwde voor grote aanvallen in de toekomst op onze banksystemen en het online betaalverkeer. De IT-wereld bleek een kleine wereld van ‘ons kent ons’, want online doken er al snel vele vragen op over de achtergrond van deze veiligheidsexpert. Vrijwel niemand kende mevrouw van Rijbroek en van haar zogenaamde jarenlange ervaring in de wereld van cyberveiligheid was geen enkel bewijs te vinden. De redactie van Nieuwsuur verwijderde het interview met van Rijbroek van hun website, en in een verklaring was te lezen dat de verwarring die was ontstaan, sterk werd betreurd.

De goedgebekte ondeskundige vs. de genuanceerde wetenschapper

Achteraf komen de mediaredacties dus vaak terug op de uitspraken die door dergelijke leken worden gedaan. Toch blijft de nep-expert een veelvoorkomende gast. Wat is daarvoor dan toch reden? We vroegen het aan Jaap de Jong, Hoogleraar journalistiek en nieuwe media aan de Universiteit Leiden. De Jong: “De wetten van de media zijn soms meedogenloos. Experts kunnen en willen vaak niet aan die wetten voldoen en worden daarom afgeserveerd. Aan tafel krijgen ze het woord te weinig en vaak worden ze niet eens meer uitgenodigd. De goedgebekte pundits daarentegen zijn de vaste -maar ondeskundige- gast. Zij hebben een scherpe opvatting over alle onderwerpen en winnen het van de genuanceerde wetenschappers die complexiteit willen benadrukken.”

De wetten van de media zijn soms meedogenloos.

Wellicht hopen redacties in sommige gevallen dan ook op een zekere mate van reuring dankzij de gasten aan tafel. Maar wat betekent die valse expertise in talkshows voor het publieke vertrouwen in de media? De Jong: “Kijkers ervaren in de praktijk meestal dat de werkelijkheid genuanceerder en complexer is dan het simpele beeld zoals dat in de media aan hen wordt voorgespiegeld. Valse expertise tijdens primetime is dus niet goed voor het vertrouwen in die media. De media hebben ook de taak om het niveau van dat ‘stamtafelgevoel’ te overstijgen. Een praatprogramma moet de kijker eigenlijk altijd meer begrip bieden dan zij aanvankelijk zelf al hadden. Dan ontstaat er meer vertrouwen in de media, hetgeen essentieel is voor onze maatschappij en democratie.”