Spring naar de content
bron: ANP

Extremisme: het gevaar komt van rechts

Er broeit wat bij onze oosterburen. Een moord op een CDU-politicus, aanslagen op asielzoekerscentra en gistermiddag: een bloedbad in Halle – extreemrechts staat in Duitsland volop in de schijnwerpers van de inlichtingendiensten. Maar, wilde de redactie hier weten, hoe staat het eigenlijk bij ons?

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Sebastian Proos

Extremisme wordt door de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) gedefinieerd als ‘het actief nastreven en/of ondersteunen van diepingrijpende veranderingen in de samenleving die een gevaar kunnen opleveren voor (het voortbestaan van) de democratische rechtsorde’. Hierbij wordt de nadruk gelegd op personen die bereid zijn de wet te overtreden.

In vergelijking met omringende landen is extremistisch, politiek gemotiveerd geweld bij ons zeer zeldzaam. De moord op Pim Fortuyn in 2002 door dierenrechtenactivist Volkert van der G. staat in sterk contrast met hoe de extreemlinkse scene zich in Nederland sindsdien manifesteert.

Als wij de rapporten erop naslaan, blijkt extreemlinks in Nederland sterk te krimpen, met slechts incidentele uitspattingen gemotiveerd door antifascisme, dierenrechtenactivisme of de No-Border-beweging, die gebouwen bezet of demonstraties van extreemrechts blokkeert. Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) registreerde 167 extreemlinkse personen in Nederland. De tijden van grootschalige krakersrellen en RaRa liggen ver achter ons.

Dreiging lijkt nu steeds meer vanuit individuen te komen.

Extreemrechts wordt getypeerd als groepen die vreemdelingenhaat, dus haat naar vreemde (cultuur)elementen, en ultranationalisme aanhangen. Radicaal-rechts is weer iets anders: deze groep hangt weliswaar soortgelijke denkbeelden aan, maar wil zich vooralsnog binnen de kaders van de rechtsstaat manifesteren, zoals de Partij Voor de Vrijheid en Forum voor Democratie.

Ook is er de afgelopen jaren een verandering te zien aan de rechterzijde van het spectrum: waar groepen en organisaties (zoals de Nederlandse Volks Unie, Voorpost of Identitair Verzet) voorheen de hoofdtoon zette, lijkt dreiging nu steeds meer vanuit individuen te komen. Kijk maar naar de aanslagen op moskeeën in Nieuw-Zeeland, de massamoord in Utöya en de politieke moorden op Duitse politicus Walter Lübcke en Britse Labour-politica Jo Cox.

Abboneer op een lidmaadschap

Flinke korting op een digitaal jaarabonnement

Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)

Word abonnee

Vooralsnog zijn de extreemrechtse terreurdaden in Nederland beperkt. In Enschede gooiden een groep mannen molotovcocktails naar een moskee en is er een bom gelegd bij een Somalisch gezin, maar daar houdt het verder mee op. Wat wel vaker lijkt te gebeuren, zijn acties die als doel hebben angst aan te jagen en te intimideren. Zo werden er varkenskarkassen en opgehangen poppen bij moskeeën op verschillende plekken in het land achtergelaten. Ook de extreemrechtse actiegroep Pegida zoekt onder het mom van het demonstratierecht regelmatig de confrontatie op met Islamitische gemeenschappen in Nederland, wat geregeld tot escalaties leidt.

Ook het vijandsbeeld van extreemrechts is veranderd. Waar vroeger de joden de oorzaak waren van alle narigheid, moeten nu de moslims het ontzien als voornaamste zondebok binnen extreemrechtse denkkaders. Deze verschuiving hangt soms zelfs samen met een liefde voor de staat Israël. Dit betekent echter niet dat antisemitisme binnen extreemrechts compleet verdwenen is; het heeft alleen een lagere prioriteit gekregen.

De moslims moeten het nu ontzien als voornaamste zondebok binnen extreemrechtse denkkaders.

Een goed voorbeeld is de Nederlandse Volks Unie (NVU); al sinds 1971 een marginale stem in het Nederlandse politieke landschap. De NVU kent een “NVU-journaal” waarin de NVU-leider Constant Kusters de actualiteiten duidt volgens de visie van hemzelf en dus de NVU. Op de voorpagina pronkt de afbeelding van een zelfklever (full-colour, tientje voor honderd stuks) met daarop: ‘tegen de jihadistische islam!’. Voor de NVU ligt de nadruk op asielzoekers en moslims, die in het mainstream politieke discours ook veel aandacht krijgen, maar wie verder klikt komt al gauw terecht bij artikelen over de vermeende joodse invloeden en sponsoring van andere uiterst rechtse partijen zoals de PVV en FvD: het zogenaamde “koosjer-kartel”. Joodse samenzweringen zijn dus nog duidelijk een onderdeel van het gedachtegoed van deze partij.

Intellectueel racisme
De ouderwetse antisemitische neonazi’s hebben plaatsgemaakt voor het racistische pseudo-intellectuele ‘alt-right’; een extreemrechtse stroming die uit de Verenigde Staten is overgewaaid. Studiegenootschap Erkenbrand is zo’n organisatie die alt-rechts gedachtegoed verspreidt door middel van internetartikelen, lezingen en andere sociale activiteiten.

Nederlanders, we hebben weinig tijd meer. Het is niet vijf voor twaalf, het is half een. Wees u bewust dat u tot een der laatste generaties behoort die het tij nog zou kunnen keren. De poorten staan open, onze vijanden begeven zich onder ons. Op alle niveaus werkt men er hard aan om het licht van de wereld, de blanke volkeren, te laten doven. Wij zijn de laatste linie, wij zijn de laatste protestgeneratie, wij zijn de laatste hoop.”

Bovenstaande tekst komt van de homepage van Erkenbrand. Het is een duidelijke formulering van hun wereldvisie gebaseerd op een biologisch racisme; de blanke mens wordt bedreigd door invloeden en volkeren van buitenaf en er is een rassenbewustzijn nodig om de blanken te verenigen in de strijd tegen het vreemde. Erkenbrand typeert een nieuwe generatie die op het internet, in het bijzonder op anonieme fora zoals 4chan en 8chan, geradicaliseerd is. Het internet is essentieel geworden voor eenzame en vervreemde mensen om elkaar te vinden, en elkaar te bevestigen in waanzinnige samenzweringstheorieën en haatdragende ideologieën.

De echte straatactivisten van extreemrechts zijn de lieden van Identitair Verzet.

Erkenbrand organiseert vooralsnog geen acties of demonstraties. De echte straatactivisten van extreemrechts zijn de lieden van Identitair Verzet. Identitair Verzet richt zich op verdediging van de Nederlandse identiteit, cultuur en tradities, en strijdt tegen de multiculturele samenleving, de islam en de EU. De acties van Identitair Verzet weten veel media-aandacht te genereren. Zo bezetten zij in 2017 het dak van het Haga Lyceum in Amsterdam, deden ze een slot op het hek van een moskee in Geleen in 2018, en nemen ze deel aan trainingskampen in het buitenland, naar verluidt om ‘voor te bereiden op een burgeroorlog‘.

Volgens het AIVD-rapport Rechts-extremisme in Nederland, Een fenomeen in beweging zijn extreemrechtse sentimenten groeiende in Nederland. De AIVD laat in hun rapport weten zich zorgen te maken over ‘activiteiten als systematisch haatzaaien, bevolkingsgroepen demoniseren, intimideren of een sfeer van angst creëren’. Zie hierin het spanningsveld binnen de liberale democratie: de vrijheid van meningsuiting en vrije pers biedt tegelijkertijd een bepaalde ruimte voor het verspreiden van haat en het faciliteren van radicalisering.

Ook constateert de inlichtingendienst dat er binnen extreemrechts een obsessie voor vuurwapens heerst. We hebben in Duitsland, Groot-Brittannië, Noorwegen en de Verenigde Staten gezien tot wat voor situaties deze sentimenten kunnen leiden. Er is een duidelijke trend waar te nemen: het gevaar komt niet van de organisaties en personen die in de spotlight staan, maar van het onbekende individu.