Tienduizend euro voor 18-jarigen en de herinvoering van de doodstraf: Hoe realistisch zijn de Nederlandse verkiezingsprogramma’s?
GroenLinks belooft tienduizend euro aan 18-jarigen, de PVV stelt dat mensen met een dubbele nationaliteit niet meer mogen stemmen en de SGP wil de doodstraf herinvoeren. Er zijn nogal wat opvallende voorstellen in de verkiezingsprogramma’s terug te vinden. Bewust onrealistisch of toch haalbaar? HP/De Tijd vroeg het twee experts.
Bovengenoemde voorstellen lijken misschien onhaalbaar, maar ze hebben wel degelijk een functie, zegt politicoloog Joop van Holsteijn van Universiteit Leiden. “Partijprogramma’s zijn er niet omdat er niets meer veranderd hoeft te worden in dit land, maar juist om verandering voor te stellen. Niet alleen kleine veranderingen, maar juist ook ideeën die voortkomen uit ambitie en idealen. In die zin zijn sommige opvallende voorstellen helemaal niet zo onrealistisch, maar juist goed denkbaar en realiseerbaar.” Van Holsteijn zegt dat het bijvoorbeeld goed mogelijk is dat GroenLinks werkelijk grote sommen geld aan jongeren geeft wanneer zij het voor het zeggen hebben; het is daarom helemaal niet zo gek om dat idee in een partijprogramma te zetten.
Hoewel de ‘opvallende’ voorstellen dus niet zo onrealistisch zijn als ze soms lijken, hebben ze ook nog een andere functie. Volgens Joost van Spanje, universitair hoofddocent politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam, is het heel rationeel om een aantal stevige standpunten in een partijprogramma te zetten: “Heel veel kiezers stemmen met het doel een bepaald signaal af te geven aan de overheid. Zo stemmen ze bijvoorbeeld op een hele linkse of hele rechtse partij omdat ze denken dat er anders niet zoveel gebeurt. Flink hoog in zetten met een aantal ideeën komt een partij daarom vaak goed uit, omdat ze zo een duidelijk signaal afgeven van waar ze voor staan.”
Abboneer op een lidmaadschap
Flinke korting op een digitaal jaarabonnement
Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)
Word abonneeDaarnaast is het ook een handige tool om in zetten wanneer een partij wil laten zien waar ze voor staat. Van Spanje: “De medialogica dicteert dat je jezelf in de kijker speelt met grote plannen. Partijen hopen door opvallende plannen niet alleen meer bekendheid te genereren, maar ook op een kans om de rest van hun verhaal te kunnen vertellen.” Daarbij is niet het concrete voorstel, maar het bredere beleidsonderwerp het belangrijkste voor een partij. Van Spanje: “Kiezers stemmen op de PVV vanwege het algemene immigratiebeleid, niet vanwege details van een voorstel over dubbele nationaliteit. Dat voorstel stelt de partij echter wel in staat om de media te halen om de kiezers eraan te herinneren dat ze voor restrictief immigratiebeleid bij hen terecht kunnen.”
Partijen hopen door opvallende plannen niet alleen meer bekendheid te genereren, maar ook op een kans om de rest van hun verhaal te kunnen vertellen
Opvallende of vooruitstrevende ideeën in partijprogramma’s zijn van alle tijden, maar omdat partijprogramma’s steeds langer worden kunnen er meer concrete ideeën in komen te staan. Ook is het zo dat vooral nieuwkomers opvallende ideeën in hun programma’s stoppen. Wat ‘opvallend’ of ‘afwijkend’ is, ligt ook aan wat je vergelijkingsmateriaal is. Van Holsteijn: “De SGP oppert in hun verkiezingsprogramma bijvoorbeeld een uitkering van duizend euro voor gezinnen bij de geboorte van een vierde kind. Hoewel we dit in ons land misschien vreemd vinden, bestaat in veel landen een soortgelijk beleid. Zo gek zijn de meeste voorstellen dus niet als je buiten de landsgrenzen gaat kijken.” Hetzelfde geldt voor het voorstel om de doodstraf opnieuw in te voeren. Hoewel de doodstraf in Nederland al een tijd is afgeschaft (sinds 1870), zijn er veel landen die de doodstraf nog steeds handhaven.
Maar hoe zit het dan met de kiezers? Worden jongeren bijvoorbeeld niet een beetje voor de gek gehouden met de beloofde tienduizend euro van GroenLinks? Van Holsteijn: “Partijprogramma’s zijn vaak meer op de eigen achterban gericht dan op de kiezers. In de partijprogramma’s kan een partij aan haar partijleden laten zien waar ze voor staat. Daarnaast is dit een onderschatting van de kiezer; kiezers zijn niet gek. Die weten heus wel welke ideeën snel realiseerbaar zijn en bij welke dat wat moeilijker zal gaan. De meeste ideeën zijn uiteindelijk toch haalbaar, als er maar genoeg support voor is. Ik denk ook niet dat partijen ideeën in hun partijprogramma zetten waar ze zelf niet achter staan of waarvan ze denken dat ze onmogelijk zijn, puur voor media-aandacht. Als dat al zo zou zijn, dan trappen media erin, want die kiezen uiteindelijk wat de kop van een artikel gaat worden.”
Er zijn ook partijen die zich afzijdig houden van oneliners en opvallende voorstellen, zoals D66, PvdA en VVD. Volgens Van Holsteijn komt dit mede doordat deze partijen alvast hun blik richten op een eventuele kabinetsformatie. “Ze kiezen waarschijnlijk eerder voor een programma waar ze wel degelijk in geloven, maar waarmee ze ook aan de onderhandelingstafel kunnen gaan zitten zonder al te veel te hoeven inleveren.” Wanneer een partij immers veel programmapunten in moet leveren en weinig kan binnenhalen in de coalitie, werkt dat als een boemerang. Dat bleek bijvoorbeeld na het kabinet Rutte-Asscher; de PvdA werd afgestraft met een verlies van 29 zetels omdat ze volgens veel kiezers te veel water bij de wijn hadden gedaan in het liberale kabinet.
