Zweden staat met één been in de republiek: is dat iets voor ons?
De Zweedse koning knipt alleen linten door en valt volledig buiten de politiek. Hij heeft geen macht, maar wel invloed. ‘Het Zweedse model’ is uniek in de wereld. Door alle discussies rond Willem-Alexander verlangen sommigen naar zo’n model. Maar is dat zaligmakend? Zeker met het oog op meer openheid rond de begroting van het koninklijk huis.
Een scheepsbel is voor zeevaarders een nuttig en bijzonder ding. Niet alleen geeft hij aan wanneer iedereen op het dek moet zijn, maar ook is hij het laatste ‘levende’ bewijs van een schip als die uit de vaart genomen wordt. Het Zweedse linieschip Prinsessan Sophia Albertina verging in 1781 voor de kust van Den Helder. In 2002 stuitten sportduikers op de bel, die dinsdag aan Zweden werd teruggegeven. In een korte ceremonie in het Vasa-museum – de Zweden conserveren hier het gezonken oorlogsschip Vasa die ze midden vorige eeuw borgen – overhandigde koning Willem-Alexander de bel aan collega Carl XVI Gustaf.
De ene koning gaf het touw van de scheepsbel aan de andere, waarna applaus volgde en de klok achter hen opnieuw luidde. Deze eenvoudige handeling behoort tot de core business van Carl Gustaf, die sinds 1974 alleen maar ceremonies verricht. Staand naast Willem-Alexander en Máxima is de 76-jarige wat klein van stuk. Hij heeft zijn haren achterover gekamd en draagt een brilletje. Voor veel Zweden is deze man een teken van continuïteit en stabiliteit, want los van enkele schandalen zit hij bijna vijftig jaar onafgebroken op de troon.
Eerder op de dag hield de Zweedse koning een weinigzeggende toespraak. Hij heette zijn gasten welkom, prees hen en Nederland, en vergeleek beide landen met elkaar. Vervolgens deed Willem-Alexander nagenoeg hetzelfde. De woorden van de Zweedse koning waren echter geheel die van hemzelf. Waar onze koning altijd politiek gedekt moet zijn door VVD-premier Mark Rutte of iemand uit het kabinet, is Carl Gustaf vogelvrij: hij staat los van de politiek en is dus aan niemand verantwoording verschuldigd. Als hij het verknalt, is er geen enkele politicus die hem rugdekking geeft. Ook staat hij slechts op enkele plekken in de grondwet vermeld.
In feite is Zweden ‘een republiek met een koning’. Waarom hebben de Zweden hier voor gekozen? In de hoogtijdagen van de Zweedse sociaaldemocratie was het premier Olof Palme die de monarchie wilde afschaffen. Hij vond het systeem niet meer van de tijd en ging eind jaren zestig de dialoog met andere partijen aan om de grondwet te hervormen. De indertijd zittende koning Gustaf VI Adolf was daar mordicus tegen. Hoewel hij een constitutioneel monarch was met enige politieke macht, kon hij de hervormingen niet voorkomen. In 1971 sloot Palme zich met de rechtse oppositiepartijen op in een hotel in de badplaats Torekov, waar hij hen niet overtuigde.
‘Met één pennenstreek kunnen we de republiek invoeren,’ zei Palme achteraf op een partijcongres. Met deze one liner kreeg hij de sociaaldemocratische leden aan zijn kant
Paywall
Wilt u dit artikel lezen? Word abonnee, vanaf slechts 5 euro per maand.
Lees onbeperkt premium artikelen met een digitaal abonnement.
Kies een lidmaatschap
