Wie probeert te ontrafelen waarom in de ontwikkelde wereld tieners die met hun seksuele identiteit worstelen een behandeling krijgen die neerkomt op een medische verminking, waarom vrouwelijke sporters van het erepodium geduwd worden door biologische mannen met aanzienlijk meer longinhoud, spier- en botmassa, waarom mannelijke zedendelinquenten die een rok aantrekken overgeplaatst worden naar de vrouwenafdeling van de gevangenis en waarom politici in hulpeloos gestotter uitbarsten op de eenvoudige vraag wat een vrouw is, begint een intellectuele wereldreis.

De huidige variant van de regenboogvlag, met behalve de welbekende zes kleuren nog een handvol andere tinten, patronen en symbolen, in elkaar gepuzzeld tot er niets meer bij kon, is een passende metafoor voor de veelheid aan ideeën die schuilgaan achter de genderbeweging. Seks, sekse, rolpatronen, identiteit, trauma, gezondheid, rechtvaardigheid, emancipatie, zelfbeschikking, macht, strijd, ethiek, kennis, wetenschap, waarheid, werkelijkheid − op al deze zaken heeft de genderbeweging zijn eigen kijk. Gaandeweg tekent zich een alternatieve realiteit af. Een parallel universum, waarin niets is wat het lijkt. Waar ongerijmheden rijmen en gerijmdheden niet.

Is het misschien omdat maatschappijkritiek meer en meer het domein is geworden van academici, van jonge campusbewoners die niet echt in wetenschap geïnteresseerd zijn maar daar rondlopen omdat je dat nu eenmaal doet na het VWO? Waar je diploma’s haalt die goed voor je cv zijn, terwijl je in je vrije tijd aan de samenleving sleutelt? Daartoe aangemoedigd door radicale postmoderne menswetenschappers die niet geloven in empirie en toetsbaarheid omdat feiten toch niet bestaan, eindeloos rumineren op speculatieve, esoterische ideetjes, die zo cryptisch mogelijk opschrijven en dat ‘onderzoek’ noemen?

Het waarmerk peer reviewed verliest zijn betekenis

De cultuuroorlog is ook een epistemische oorlog geworden. Epistemologie is de filosofie van de kennis, die antwoord geeft op de vraag hoe wij iets kunnen weten. In het postmoderne wereldbeeld hebben algemeen aanvaarde ideeën geen bestaansrecht. Wij vinden dingen namelijk niet uit eigen beweging, wij leven in een systeem dat gebaseerd is op ongelijkheid en repressie, dat ons die opvattingen heeft opgedrongen. Dat heet ‘epistemische onderdrukking’, ja, ‘epistemisch geweld’ zelfs. Om de samenleving te veranderen moet je die epistemische onderdrukking doorbreken door middel van ‘epistemisch activisme’. Dat wil zeggen: kennis die jouw analyse van de samenleving niet ondersteunt, dient in diskrediet te worden gebracht en vervangen door ‘kennis’ die dat wel doet. Of die kennis in je wereldbeeld past is belangrijker dan of hij klopt, want ‘kloppen’ bestaat eigenlijk niet.

Om de kwaliteit te bewaken kent de academische wereld waarborgen die zorgen dat wat zichzelf wetenschap noemt ook echt wetenschap ís. Eén zo’n waarborg is de peer review: een wetenschappelijke publicatie moet worden beoordeeld door andere wetenschappers met verstand van het onderwerp. Hun goedkeuring is een soort waarmerk: dit artikel is peer reviewed, een gezelschap van deskundigen kon er niets tegenin brengen.

Dat systeem blijkt kwetsbaar voor epistemisch activisme. Het is gebaseerd op goede trouw: afgezien van welbewuste oplichters wil een wetenschapper échte kennis produceren. Zijn peers willen dat ook en doen hun werk gewetensvol. Maar als alles uiteindelijk maar een mening is, kun je het werk van collega’s ook beoordelen op de vraag of je het ermee eens bent, in plaats van of het onderzoek wel klopt. Het waarmerk verliest zijn betekenis.

Laatst vroeg ik een methodoloog om naar een peer reviewed wetenschappelijk artikel te kijken waarvan ik me afvroeg of het wel deugde. Hij bevestigde mijn vermoeden: broddelwerk. Het peer-mechanisme is zo lang als het breed is, een onderzoeker die er met de pet naar gooit hoeft maar een handvol vakgenoten te vinden met een soortgelijke taakopvatting, en zijn artikel krijgt het prestigieuze keurmerk.

Helemaal nieuw is dit niet. In 1996 was de Sokal-hoax; de natuurkundige Alan Sokal wilde bewijzen dat er veel onzin als ‘wetenschappelijk’ wordt gepubliceerd, en diende bij Social Text, een vooraanstaand postmodern tijdschrift, een artikel in dat van A tot Z uit de duim gezogen was. Het werd afgedrukt. 2017 bracht de Sokal-in-het-kwadraat-hoax, toen drie academici, Peter Boghossian, James Lindsay en Helen Pluckrose, in soortgelijke tijdschriften een aantal totaal van de pot gerukte teksten afgedrukt wisten te krijgen. In een daarvan werd betoogd dat de klimaatcrisis veroorzaakt wordt door de ‘conceptuele penis’, een andere bestond voor een groot deel uit Mein Kampf– citaten, opgeleukt met trendy wetenschapsjargon. (Er is een zeer vermakelijke documentaire over.)

Tja, het is jammer dat de productie van dit soort apekool uit gemeenschapsgeld gefinancierd wordt, maar verder kan het niet zoveel kwaad, zou je denken. Maar dezelfde erosie doet zich sinds een tijdje ook voor in de medische wetenschap, waar het om mensenlevens gaat. De standaardbehandeling voor jonge tieners met gendertwijfels, bijvoorbeeld, is nu dat zij puberteitsblokkers krijgen, dan cross-sex hormonen en uiteindelijk geslachtsveranderende chirurgie, zoals borstamputatie. Een radicale, onomkeerbare behandeling. Die behandeling wordt gelegitimeerd met ‘wetenschappelijk onderzoek.’ Veel van dat onderzoek kan de toets der kritiek niet doorstaan, ook niet als het peer reviewed is. (Zie onder andere dit stuk met diverse voorbeelden). Al dat ‘wetenschappelijke bewijs’ is munitie voor de epistemische strategie van de transbeweging om een fictie te creëren die kan worden voorgesteld als de echte werkelijkheid. Nog even en ook ‘medische wetenschapper’ betekent weinig meer dan ‘iemand die ook een mening heeft en door de peer review heenkwam’.

Deze erosie doet zich ook voor in de medische wetenschap, waar het om mensenlevens gaat

Afgelopen week zond de Australische televisie een documentaire uit over de medische transzorg voor tieners, waarin kinderpsychiater Jillian Spencer nog eens uitlegt hoe haar vakgebied geïnfiltreerd is door epistemologisch activisme: ‘Wat deze kwestie blootlegt, is een crisis in de publicatie van medisch onderzoek. Het peer review-mechanisme faalt en er wordt steeds meer onderzoek van zeer lage kwaliteit gepubliceerd. Waarbij de onderzoekers zich opstellen als activisten en vaak ook nog conclusies trekken die niet eens kloppen met hun eigen data. Zij doen maar wat. Dat maakt dit een zeer gevaarlijke tijd voor kinderen en gezinnen.’

Ook in de journalistiek zijn dit soort kennisvervalsers actief. Een onderzoek van Reuters naar de factcheck-industrie liet onlangs zien dat 40% van de ondervraagde factcheckers zichzelf als ‘activist’ beschouwt. Een Nederlands voorbeeld is Marieke Kuypers, tot voor kort actief bij KRO-NCRV, ook werkzaam bij Nieuwscheckers, een initiatief van de opleiding journalistiek van de Universiteit Leiden. Zij checkt nooit iets, laat staan dat zij dingen onderzoekt. Haar werkwijze is als volgt: onderzoekers A, B en C publiceren broddelwerk, onderzoeker D bestudeert het en legt uit wat er niet aan klopt. Marieke Kuypers is het eens met de conclusies van A, B en C en roept: D is een oplichter, en dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, namelijk van A,B en C. Zij is een epistemisch activiste. Epistemisch activisten strooien ook graag met guilt by association. Dat bespaart je de moeite van een serieuze argumentatie, je desavoueert iemand op basis van een (vermeende) dubieuze associatie. Wat auteur X of Y schrijft is onzin, want hij is ooit bij een bijeenkomst gesignaleerd waar ook abject sujet Z aanwezig was. Het niveau: vleesverlaters deugen niet want Hitler was vegetariër. Marieke Kuypers zit met een vliegenmepper voor haar beeldscherm en mept naar feiten die haar niet bevallen. Zij is geen factchecker, zij is een factbasher. En in élk geval geen journalist, laat staan onderzoeker.

Ik ben een beetje afgedwaald, excuus daarvoor, maar dat bedoel ik: dat maakt de zoektocht naar het transdenken zo fascinerend: die polarisatie rond gender is deel van een veel grotere verandering die gaande is in onze cultuur. Opvattingen bestaan niet meer samen in één wereld, elke opvatting heeft zijn eigen wereld. Je zou het een soort herzuiling kunnen noemen.

Het is vast geen toeval dat wij opinies en wereldbeelden tegenwoordig omschrijven als roes, als hallucinatie. Je bent ‘rode pil’, of ‘blauwe pil’. Je hebt de ‘Kool-Aid gedronken’ of niet. De wereld scheurt.