De Pfalz is de tweede grootste wijnregio van Duitsland, in het zonnigste en droogste gedeelte van Duitsland, met een bijna mediterraan klimaat, zo’n beetje in het verlengde van de Franse Elzas. Traditionele druivenrassen als Müller-Thurgau en Portugieser verliezen terrein, aloude druivenrassen uit de tijd dat het hier vaak meer om kwantiteit dan om kwaliteit ging. Maar de Pfalz is spannend gebied geworden. Niet alleen vanwege het warme weer en de klimaatverandering, ook door de vele mooie wijnhuizen, waar het maken van wijn tot kunst is verheven. En niet te vergeten: door de jongste generatie wijnmakers en hun bewijsdrift. 

Zorgen zijn er ook: bijvoorbeeld over de Rieslingdruif die beter gedijd in iets koelere streken. Maar Riesling is hier nog altijd King, met meer dan 5.900 hectare aan aanplant, meer dan in welke andere regio ter wereld. Daar staat tegenover dat Chardonnay en zelfs Cabernet Sauvignon hier tegenwoordig goed rijpen. Ook de drie pinots (Weisser Burgunder, Grauer Burgunder en Spätburgunder) doen het bijzonder goed. 

De Weinstrasse, een van de beroemdste Duitse wijnroutes, strekt zich in de Pfalz uit van Noord tot Zuid, met de Mittelhaardt in het hart van de Pfalz. Langs deze circa 85 kilometer lange route, die in de laatste week van augustus altijd wordt afgesloten voor autoverkeer vanwege de vele wijnfeesten die er dan plaatsvinden, bevinden zich de beste en mooiste wijnvelden en honderden wijnbedrijven, van klein tot groot, van jong tot gevestigd, en van kwantiteit tot kwaliteit. Je kunt er grofweg een onderscheid maken tussen jonge, (bio)dynamische, veelal kleinere familiebedrijven en de circa vijfentwintig in de Pfalz gevestigde topbedrijven, die zich na ballotage mochten aansluiten bij Der Verband Deutcher Prädikatsweingüter, kortweg VDP. Daarbij is uiteraard niet gezegd dat er tussen de vele niet genoemde wijnmakers in dit verband geen pareltjes zitten. Maar de bewezen kwaliteitswijnen van de VDP zijn altijd te herkennen aan de druivenadelaar op de flescapsule die als garantiezegel dient. Hij staat voor een ambachtelijke wijnbereiding uit excellente wijngaarden. De VDP bestaat sinds 1910 en verbindt vandaag de dag zo’n 200 van de beste wijnproducenten uit alle Duitse wijngebieden. Alle aangesloten wijngoederen werken volgens strenge, zelf opgelegde kwaliteitsmaatstaven, van de druif tot in de fles. 

De ambitie en het enthousiasme spatten er vanaf. En dat proeven we in hun wijnen.

We vangen aan met de jongere generatie, die (nog) niet tot het VDP-potentieel behoort. Het eerste huis dat we bezoeken in Sausenheim (Noord-Pfalz) wordt geleid door de zussen Karoline en Dorothee Gaul. Naast sekt maken ze bij Gaul vooral fruitige, ongecompliceerde en betaalbare wijnen (met name Sauvignon Blanc, Riesling, Weisser Burgunder en Grauer Burgunder), maar ook de betere wijnen uit het assortiment zijn hier nog betaalbaar, en het voordeel is dat je ze nog even in je wijnkelder kunt laten liggen. Vooral de Asselberger Spätburgunder trocken (2021) en de Sausenheimer Honigsack St. Laurent trocken (2020) zijn absolute aanraders. 

We reizen wat zuidelijker door richting Deidesheim naar een ontmoeting met drie wijnboeren van de ‘Die Junge Pfalz’, een gezelschap van ambitieuze jonge wijnmakers die elk jaar de beste twintig vakgenoten kiest uit de regio. We ontmoeten Katrin Wind van het gelijknamige wijndomein, Lucas Reinhardt van het gelijknamige familiewijngoed en Jakob Julier van Schmitzer-Julie. De ambitie en het enthousiasme spatten er vanaf. En dat proeven we in hun wijnen. 

Nog zo’n fijn wijnhuis, weer wat dieper de Pfalz in, is Gies-Düppel in Birkweiler. Zuivere, elegante wijnen, mooi fruit en mineralen. Het huis is voornamelijk bekend om zijn riesling, van vier verschillende ondergronden: Schiefer, Granit, Roter Tonstein en Kalkstein, elk met een eigen karakter. Dat levert bijvoorbeeld respectievelijk verschillende smaaksensaties op: tonen van abrikoos, fris en fruitig, rode appel en zeer sappig. 

En dan nog het bijzonder wijnhuis van de gebroeders Braun in Meckenheim, een familiebedrijf dat pas in de jaren zeventig werd opgericht door vader Fritz Braun, en inmiddels wordt geleid door beide broers Michael en Martin Braun. Ook hier zie je het bijna onbegrensde enthousiasme van een jonge generatie: de Braun-broers maken vooral lekkere wijn (en sekten) van veel verschillende rassen, die ook nog eens heel betaalbaar zijn. Ongekend was hier de proeverij van verschillende jaargangen Spätburgunder, vanaf 2007 tot 2020, waarbij maar weer eens bewezen werd dat ook wijnen in een wat lager prijssegment goed kunnen ouderen en dat je die dus niet meteen na aanschaf hoeft te drinken. In Nederland onder meer verkrijgbaar bij Markvandewijn. Grappig in dit verband is dat toen Mark net begon hij alleen even aantallen flessen leverde om in evenwicht te blijven. In zijn eentje reed hij alle bestellingen rond op zijn stalen ros in weer en wind met twee wijntassen links en rechts van het rijwiel. Inmiddels bestuurt hij een professionele bakfiets, dus dat euvel is de wereld uit. 

Intussen zijn we aanbeland bij de elite van de VDP. Ook hier moesten we keuzes maken, gezien de route die we reden en het korte tijdsbestek van onze trip. Over de tijdens deze reis niet bezochte sommige huizen verderop nog wat meer, want een aantal van deze topwijnen kon geproefd worden tijdens de jaarlijkse VDP-proeverij van Grosse Lage-wijnen uit de meest recente jaren 2021/2022, een waar paradijs voor wijnprofessionals en liefhebbers van Duitse wijn. Zo’n vierhonderdtachtig GG-flessen van zo’n 200 aangesloten wijnmakers zijn er in drie dagen tijd te proeven, in verschillende zalen waar meer dan honderd proevers uit de hele wereld op afkomen. Er wordt geproefd in twee sessies van drie uur – maar wie wil mag langer blijven zitten. 

Deze circa 85 kilometer lange route, wordt in de laatste week van augustus altijd afgesloten voor autoverkeer vanwege de vele wijnfeesten die er dan plaatsvinden.

VDP-wijnen zijn er al van rond een tientje tot vele tientallen en soms zelfs honderden euro’s, afhankelijk van de kwaliteitsklasse waarin ze zijn ingedeeld. Daarbij geldt: hoe specifieker de herkomst, des te hoger de kwaliteit. Overigens gelden deze kwalificaties alleen voor de droge wijnen, de smaakaanduiding ‘Trocken’ op de fles is verplicht. Halfdroge of zoete (Feinherb) en edelzoete wijnen dragen geen extra aanduiding. Die worden nog gekwalificeerd volgens de traditionele predicaten: Kabinett, Spätlese, Auslese, Beerenauslese, Trockenbeerenauslese en Eiswein. De VDP onderscheidt vier ‘droge’ kwaliteitsklassen:

Gutswein: ambachtelijk vervaardigde wijnen voor alledag. Dit zijn vooral jonge, lichte en fruitige wijnen met een ongecompliceerd karakter. De wijnen komen uit de eigen wijngaarden. 

Ortswein: toegankelijke wijnen die vaak hun regionale herkomst verraden. De wijnen komen van hoogwaardige wijngaarden binnen de grenzen van dorp of stad. Het oogstrendement is beperkt tot maximaal 75 hl per hectare. 

Erste Lage: hoogwaardige en handmatig geoogste wijnen met rijpingspotentie uit bijzondere wijngaarden. Het oogstrendement is beperkt tot maximaal 60 hl per hectare. 

Grosse Lage: rijkgeschakeerde, complexe, handmatig geoogste wijnen met een enorme rijpingspotentie. Het oogstrendement is beperkt tot maximaal 50 hl per hectare. De flessen zijn makkelijk te herkennen aan de aanduiding GG (dat staat voor Grosses Gewächs) met de druiventros erboven. Het zijn altijd cépage-wijnen; wijnen gemaakt van één druivensoort. 

Wijn maken verheven tot kunst is vermoedelijk een van de doelstellingen van Ökonomierat Rebholz, gelegen aan Weinstrasse 54 in Siebeldingen. Ik dronk de wijnen van dit legendarische wijnhuis al toen ze in Nederland nog nauwelijks aan de man te krijgen waren. Hansjörg Rebholz, geïnspireerd door de ideeën van visionair oenoloog Hans-Günter Schwarz, is na 45 jaar wijn maken nog steeds in charge, maar laat het wijnbedrijf steeds meer over aan zijn kinderen, Hans, Valentin en Helene, die uiteraard de eerst vijftien jaar een strenge opvoeding in de wijn hebben genoten. Een opvoeding die Rebholz inmiddels met vertrouwen durft los te laten, en als adviseur wat meer op de achtergrond uiteraard beschikbaar blijft. Sinds 2005 werkt het bedrijf geheel organisch en sinds 2006 is het gecertificeerd als biodynamisch. 

Het is vooral de tijd die de wijnen van Ökonomierat Rebholz doet ontwikkelen. Je kunt ze al best een paar jaar in hun jeugd drinken, maar dan oxideren de eerste aroma’s en begint er een complexe en elegante wijn te ontstaan. Pas na vijf of zes jaar komt het ware potentieel van de wijn naar voren. Het ouderingspotentieel is bij deze wijnen, en dan vooral van de Grosse Lagen, enorm. 

Wijn maken is vooral een combinatie van terroir (de kenmerkende bodemsoort van de berg of het gebied waar de druivenstokken zijn aangeplant) en de inzichten van de wijnmaker. Volgens Rebholz komt eerst de wijnmaker en dan pas de berg, waarbij hij en zijn voorgangers vanzelfsprekend niet hebben nagelaten om in de loop der tijd immer de percelen op te kopen die na grondig onderzoek het best geschikt bleken en waarbij kwaliteit altijd op de eerste plaats komt. En niet alleen in zijn witte en rode wijnen onderscheidt dit wijnhuis zich, ook in zijn sekten. De VDP heeft sinds kort een nieuwe aparte categorie voor mousserende wijnen: de sekt prestige. De wijnen van Ökonomierat Rebholz zijn onder meer verkrijgbaar bij De Gouden Ton.

bron: Rosé sekt van Künstler, rechts wijnmaker Gunter Künstler

bron: Tom Kellerhuis op de VDP-GG-proeverij in Wiesbaden

bron: Franziska Stegemann

Op nog geen half uurtje rijden naar Gimmeldingen, vinden we A. Christmann, weer zo’n mooi wijnhuis, met voornamelijk Riesling, waar de nieuwste generatie popelt om de leiding over te nemen. Dochter Sophie heeft inmiddels naast haar vader Steffen, die in 2020 door Vinum, de wijngids van Duitsland, benoemd werd tot wijnmaker van het jaar, de leiding over het bedrijf. Ook hier zijn de wijnen sinds 2006 officieel als biodynamisch geclassificeerd. Ook Christmann, die sinds 2007 voorzitter van de VDP is, stelt kwaliteit boven kwantiteit. In principe maakt hij alleen nog maar Erste Lage en Grosse Lage, waarbij elke wijn in potentie een GG kan worden. Ook voor zijn sekten pakt hij het ambitieus aan en ging een samenwerking aan met de voormalige keldermeester van het legendarische huis Von Buhl, Matthieu Kauffmann. De wijnen van Christmann zijn in Nederland te koop bij Anfors.

We reizen verder af naar het nabijgelegen Deidesheim, dat niet alleen een paar befaamde wijnhuizen herbergt zoals Basserman-Jordan, Reichsrat von Buhl en Von Winning, maar ook geldt als de culinaire hotspot van de Pfalz, met een flink aantal sterrenrestaurants in de stad en de omgeving. We gaan dineren bij Leopold, het restaurant met groot terras dat bij het wijngoed Von Winning hoort, om de nogal kleurrijk geëtiketteerde wijnen van dit huis door te proeven. Von Winning is een groot en internationaal wijnhuis dat zijn wijnen over heel de wereld (met uitzondering van Afrika en India) verscheept. 

De volgende ochtend vroeg rond de klok van 9:00 uur arriveren we in het nabij gelegen aloude familiewijnhuis Dr. Bürklin-Wolf in Wachenheim in de Mittelhaardt is tegenwoordig een van de meest toegewijde pioniers van biodynamische wijngaardcultivering. Bernard Bürklin begon dit oude huis in 1597. Vandaag de dag is de leiding in handen van zijn rechtstreeks nazaat Bettina Bürklin von Gurdaze, een haar man Christian. Dr. Bürklin-Wolf is een van de grootste familiewijndomeinen in Duitsland, met meer dan 100 hectare wijngaarden, waaronder de beste locaties in Wachenheim, Forst, Deidesheim en Ruppertsberg. Hoewel dit landgoed ook eersteklas zoete wijnen produceert, is het vooral bekend om zijn droge Rieslings. Het wijnhuis lanceerde in 1994 zijn eerste Premier Cru-wijn, naar de classificatie in de Bourgogne, en toen de VDP in 2002 met de nieuwe GG-kwalificatie (die in 2012 definitief werd naar Bourgondisch voorbeeld) kwam, mocht dit huis als enige lid van deze eliteclub zijn eigen kwalificatie aanhouden: Premier Cru en Grand Cru. De prijzen van die laatste buitencategorie zijn evenwel de afgelopen tien jaar fors gestegen: een flesje Kirchenstück uit Forst kost bijvoorbeeld tegenwoordig 300 euro, nog altijd goedkoop in vergelijking met de meeste Grand Cru’s uit de Bourgogne, maar ongekend voor een droge Duitse wijn, en daarmee wellicht trendsettend voor de toekomst. Overigens worden de wijnen van Dr. Burklin-Wolf voor tweederde verkocht in eigen land. De wijnen van Bürklin-Wolf zijn onder meer te verkrijgen bij Grandcruwijnen.

Voordat we afreizen naar Wiesbaden voor de grote GG-proeverij, nog een extraatje in het programma en een buitenkans om twintig jaargangen van het mooie huis Wagner-Stempel, dat toevallig vandaag een feestje viert, te proeven. En een feestje werd het: want zo vaak krijg je de kans niet om een oude grote Riesling te proeven. Vanaf 2002 tot en met 2021 kraakhelder, fruitig en Wunderbar! Wagner-Stempel uit Siefersheim in Rheinhessen heeft in hoog tempo grote naamsbekendheid verworven, mede dankzij Daniël Wagner, de gedreven wijnmaker achter het succes van het wijngoed. Ondanks het feit dat de circa 13 ha aan wijngaarden in Rheinhessen liggen, hebben de wijnen veel overeenkomsten met die uit de Nahe. Zijn droge wijnen worden in Duitsland zeer gewaardeerd en bestaan voornamelijk uit Riesling. Verkrijgbaar bij Pasteuning.

Een flesje Kirchenstück uit Forst kost tegenwoordig 300 euro, nog altijd goedkoop in vergelijking met veel Grand Cru’s uit de Bourgogne.

Tot slot een wijnhuis dat niet uit de Pfalz-regio komt, maar uit de Rheingau. De wijnen van Künstler behoren tot de beste van die laatste streek, een klasse apart, net onder Wiesbaden in Hochheim am Main. Ik dronk deze wijn voor het eerst uit een magnum op Silvester, oudejaarsavond in Duitsland, 2010 bij restaurant Tantris** in München, waar ik destijds werkte als leerlingkok. Een van de sommeliers had voor het grote feest een flesje meegenomen: ik was meteen verliefd op deze wijn! Tijdens een mooie proeverij en een fantastisch diner bij Goldstein by Gollners in aanwezigheid van de wijnmeester zelf, dronken we een fijne selectie van zijn wijnen, waaronder een paar blind, die hijzelf feilloos wist te raden. Het motto en de filosofie van Günter Gollners: het gemiddelde geeft de wereld zijn substantie, het buitengewone zijn waarde. Buitengewoon was het zeker, en vooral de enorme wijnkaart, met zo’n beetje alle grote wijnen ter aarde erop, en ook heel veel Duits. Alleen die wijnkaart al maakt een bezoek aan dit fijne restaurant de moeite waard. De wijnen van Künstler zijn onder meer verkrijgbaar bij Anfors.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.