Tot voor kort waren er twee onderwerpen die heibel garandeerden. Als ik ophef wilde, volstond het om een column te wijden aan een van beide thema’s. Het ene onderwerp was Israël en het andere pedofilie. Ik haast mij om hieraan toe te voegen dat ik op geen enkele manier wil suggereren dat er een verband bestaat tussen deze twee thema’s. 

Sinds kort is hier een derde thema bijgekomen. “Gevaccineerden en ongevaccineerden zijn inmiddels zover uiteen gedreven naar totaal verschillende universa, waar totaal verschillende natuurwetten en waarheden van kracht zijn, dat elke hoop op wederzijds begrip definitief vervlogen is,” schreef ik in mijn column van vorige week op deze plek. Kort na publicatie werd op een overweldigende manier aangetoond dat ik gelijk had. 

Want hoewel het twee verschillende werelden betreft, die niet meer met elkaar communiceren, wilde en wil ik geenszins de suggestie laten bestaan dat beide werelden gelijkwaardig zijn en evenveel bestaansrecht hebben. Wie zich laat vaccineren, laat zich leiden door wetenschap, feiten en het besef dat het zijn of haar plicht is medemensen tegen zichzelf te beschermen. Wie zich weigert te laten vaccineren, laat zich leiden door andere overwegingen en die andere overwegingen zijn dus noodzakelijkerwijs onwetenschappelijk, niet op feiten gebaseerd en egoïstisch. Nu gun ik iedereen van harte het recht om wetenschap en feiten te negeren en zich te laten leiden door de meest individuele hersenspinsels. Het recht op domheid is een universeel mensenrecht. Daar wil ik niet aan tornen. Maar het wordt natuurlijk iets anders wanneer dom gedrag andere mensen kan schaden, zoals nadrukkelijk het geval is bij een pandemie van een potentieel dodelijke, besmettelijke ziekte. 

Wie zich laat vaccineren, laat zich leiden door wetenschap, feiten en het besef dat het zijn of haar plicht is medemensen tegen zichzelf te beschermen. Wie zich weigert te laten vaccineren, laat zich leiden door andere overwegingen en die andere overwegingen zijn dus noodzakelijkerwijs onwetenschappelijk, niet op feiten gebaseerd en egoïstisch

In mijn column van vorige week drukte ik dat als volgt uit: “Mensen die zich om principiële reden niet willen laten inenten, graven zich in in de loopgraven van eigen waanbeelden en eisen voor zichzelf de vrijheid op om achterlijk te zijn ten koste van hun medemensen. Met zo’n soort zin draag ik niet echt bij aan de solidariteit, dat weet ik, maar het is een misvatting dat de solidariteit van beide kampen moet komen, zowel van degenen die willens en wetens ongelijk hebben als van degenen die doen wat juist is om te doen. Wie zich laat vaccineren, is al solidair. We kunnen niet solidair zijn met wie weigert dat te zijn.” De wakkere internetredacteur van dit tijdschrift promoveerde die eerste zin tot kop van het artikel en vervolgens hoefde ik het maar op Facebook te delen om binnen een uur meer dan tweehonderd heftig geformuleerde reacties te mogen ontvangen. 

Ik hoef de reacties niet te citeren. U kunt zich er een voorstelling van maken hoe beide kampen in uitgesproken bewoordingen van zich lieten horen en elkaar in de haren vlogen in de eindeloze sliert commentaren onder mijn statusupdate. Ik was zelf ook niet echt verbaasd. Ik was hooguit verbaasd dat het echt zo erg was als ik al vreesde. 

De toenemende polarisatie in de samenleving is een fenomeen dat al langer aan de oppervlakte treedt en niet alleen in Nederland. We hebben het gezien met Zwarte Piet, met het klimaat, met de stikstof en de boeren, met Brexit en met Trump. Ook polarisatie over vaccinatie is niet nieuw, dat hadden we ook al voor de verspreiding van het SARS-CoV-2-virus. Ook het gegeven dat het lastig, om niet te zeggen onmogelijk is om bij deze gepolariseerde thema’s tot een vergelijk of zelfs maar tot een gesprek te komen, is geen noviteit. De oorzaken zijn bekend. Het piepjonge medium dat internet wordt genoemd en waarmee veel mensen nog moeten leren omgaan, heeft er veel mee te maken. Terwijl we de illusie hebben dat we toegang hebben tot alle kennis van de wereld, vinden we, geholpen door onze smaak en algoritmen die onze smaak kennen, uitsluitend wat we zoeken en zien we slechts wat we willen zien. Onze bubbels zijn gezellig en de fabeltjesfuik bevredigt onze diepste behoeften. Niet iedereen die zich via internet toegang verschaft tot brokjes kennis of nepkennis, heeft de wetenschappelijke scholing om kritisch bronnenonderzoek te kunnen doen. Ook de rol van de traditionele media in de toename van de polarisatie is al eerder belicht. Een talkshow moet knetteren, dus zet de redactie een klimaatontkenner tegenover een klimaatwetenschapper, terwijl het eerlijker zou zijn een klimaatontkenner te zetten tegenover tienduizend wetenschappers. En dan hebben we click-bait nog. Enzovoorts. 

De polarisatie in de samenleving behelst geen meningsverschil, maar een verschil in wereldbeeld dat op geen enkele manier overbrugd kan worden

Maar dat dit alles niet nieuw is, neemt niet weg dat het buitengewoon zorgelijk is. Het komt steeds vaker voor dat een zinvolle discussie onmogelijk is omdat wij het niet eens kunnen worden over de feiten die aan deze discussie ten grondslag zouden moeten liggen. De polarisatie in de samenleving behelst geen meningsverschil, maar een verschil in wereldbeeld dat op geen enkele manier overbrugd kan worden. Ze zeggen dat we begrip moeten hebben voor complottisten, no-vaxers en klimaatontkenners, want als je hardop zegt dat ze ongelijk hebben, jaag je ze alleen maar dieper hun loopgraven in. Maar die strategie werkt dus ook niet. Ook als we het perspectief omdraaien en de wereld beschouwen met de blik van de anderen, is er geen enkele manier te bedenken waarop zij ons zouden kunnen overtuigen. En als ze begripvol tegen ons gaan lopen doen, help dat ook niet. 

Een samenleving die het niet langer eens kan worden over de feiten die aan opvattingen en keuzen te grondslag liggen, kan niet meer functioneren. Zo’n samenleving valt uit elkaar. Je ziet het voor je ogen gebeuren en de oplossing weet ik ook niet.