Omdat realisme in deze situatie onvermijdelijk leidt tot gerechtvaardigd pessimisme en omdat het in een crisis nuttig kan zijn na te denken naar wat voor soort wereld we eigenlijk proberen te ontsnappen, wil ik voor één keer mijn best doen om het gunstigst mogelijke scenario te schetsen. 

Het droomscenario zou zijn dat het virus opeens gewoon verdwijnt. Dat is niet onmogelijk. Het zou kunnen muteren in een onschadelijke vorm, zoals met de ooit dodelijke Spaanse griep is gebeurd. Een virus is geen intelligent wezen, helaas, want als het dat wel zou zijn, zou het geen seconde wachten om zichzelf tot een verkoudheid te muteren. Het is voor een virus niet slim om zijn gastheer te doden. Door onschuldig te worden zou het zich verzekeren van een lang en gelukkig leven op deze planeet. 

Dit is tegelijkertijd het enige droomscenario. Alle andere scenario’s zijn desastreus. Met al onze lockdowns en social distancing krijgen we het virus niet onder controle. Die dienen hooguit voor de broodnodige damage control, maar zodra we de regels versoepelen, keert het virus weer in alle hevigheid terug, zoals nu in Duitsland schijnt te gebeuren. Als het virus niet uit zichzelf verdwijnt, zijn we gedoemd tot een lockdown van een of anderhalf jaar tot er een vaccin komt. Als er al een vaccin komt. Voor HIV hebben we na veertig jaar nog steeds geen vaccin gevonden. 

Als het virus niet uit zichzelf verdwijnt, zijn we gedoemd tot een lockdown van een of anderhalf jaar tot er een vaccin komt.

Maar we gaan voor één keer uit van het gunstigste scenario, dus het virus maakt zichzelf onschadelijk. Daar moeten wij van leren. We moeten beginnen in te zien dat we het virus moeten imiteren. Vanuit het perspectief van onze planeet zijn wij het virus. Wij nemen exponentieel in aantal toe en doden onze gastheer als we niet uitkijken. Ook de menselijk soort moet muteren in een onschadelijke variant om zich te verzekeren van een lang en gelukkig leven op deze planeet. 

Vanuit dat perspectief is het een geluk bij een ongeluk dat onze economie in puin ligt. Dat geeft ons de gelegenheid om te besluiten om haar niet opnieuw in ere te herstellen. Als we niet net zo dom willen zijn als het virus en niet langer een gevaar willen vormen voor onze gastheer, dan kunnen we onmogelijk terug naar een economisch systeem dat is gebaseerd op ongelimiteerde groei. 

In het gunstigste scenario leren we ook een andere les dankzij het virus. Het is niet waar dat het virus democratisch is. Het is niet waar dat het alle mensen, arm of rijk, even hard treft. Het virus treft de armen harder dan de rijken en het vergroot daarmee de toch al steeds maar groeiende ongelijkheid. Deze ongelijkheid hebben we altijd gerechtvaardigd door te verwijzen naar ons systeem van ongelimiteerde groei. Misschien worden de rijken wel rijker, maar de armen zouden daar in theorie ook van profiteren. De taart wordt ongelijk verdeeld, maar wie een klein stukje krijgt moet niet zeuren, want de taart wordt dankzij het kapitalisme steeds groter. Dat was het fabeltje dat ons altijd werd verteld. En daar werd dan altijd aan toegevoegd dat de ongelijkheid iets positiefs was, omdat zij een prikkel vormde om beter te gaan presteren. 

Het virus treft de armen harder dan de rijken en het vergroot daarmee de toch al steeds maar groeiende ongelijkheid.

Gelukkig zijn de voorwaarden in dit gunstigste scenario nu geschapen om in te zien dat dit flauwekul is. De taart kan niet steeds groter worden zonder onze gastheer te doden, dus dat kapitalisme van vroeger blijkt een wreed spelletje dat steeds minder winnaars oplevert ten koste van steeds meer verliezers. Zodra we inzien dat onze economie niet langer gebaseerd kan zijn op groei, wordt het logisch om de beperkte middelen eerlijk te verdelen. Dat perverse spelletje van winnen en verliezen moet gewoon stoppen, dat is duidelijk. 

Ook in dit gunstigste scenario blijft er altijd het gevaar bestaan dat er over een tijdje weer een nieuw virus opduikt. Dat is geen mogelijkheid, maar een zekerheid. Wat we nu hopelijk hebben geleerd, is dat we als de wiedeweerga een fijnmazig systeem moeten opzetten om een volgende uitbraak zo vroeg mogelijk te detecteren en passende maatregelen te nemen. Het is natuurlijk volkomen zinloos en contraproductief als ieder soeverein land dat in zijn eentje gaat zitten doen. Dit virus heeft ons geleerd dat de problemen van vandaag globaal zijn en dat alleen internationale samenwerking hoop kan bieden op oplossingen. Het nationalisme van de populisten was al een soort van irrationele nostalgie, maar door het virus is het definitief duidelijk geworden dat nationalisme een gevaar vormt voor de volksgezondheid. 

Maar als we toch aan het nadenken zijn over hoe we een toekomstig virus sneller en beter kunnen indammen, is het misschien ook een goed idee om na te denken over de oorzaken. In dit gunstigste scenario zullen we begrijpen dat de manier waarop we met dieren omgaan onacceptabel is. We moeten onmiddellijk een einde maken aan intensieve veehouderij. Misschien is het ook beter als mensen niet zo dicht op elkaar wonen. Dankzij het virus hebben we smart working ontdekt. Het is sowieso een goed idee om daarmee door te gaan, omdat woon-werkverkeer onze planeet vernietigt. En wie thuis kan werken, hoeft niet langer per se dicht in de buurt van zijn of haar kantoor te wonen in de grote stad. 

Sommige dingen zullen we moeten redden, omdat de perverse eisen van het kapitalistische systeem in combinatie van het virus de doodsteek zouden betekenen, zoals theaters, boekhandels, orkesten en balletgezelschappen. In dit gunstigste scenario doen we dat graag, omdat we tijdens onze quarantaine zijn gaan inzien dat onze cultuur het meest waardevolle en in feite het enige belangrijke is dat wij hebben. 

Word lid van HP/De Tijd