Het zwijgzame land van Achterberg
Gerrit Achterberg (1905-1962) geldt als een van onze grootste dichters. Hij is de schepper van een geheel eigen, niet gemakkelijk toegankelijk oeuvre waarin de zoektocht naar de afwezige geliefde centraal staat. De schokkende achtergrond daarvan is de poging die hij in 1937 deed om de dochter van zijn Utrechtse hospita te verkrachten. Toen zijn hospita haar te hulp kwam, schoot hij haar dood en verwondde hij de dochter. Daarop volgde een lange tocht langs inrichtingen.
De kranten schreven er in 1937 met een opmerkelijke openheid over. In Achterbergs geboortedorp, Neerlangbroek, kwam het nieuws over de zoon van de koetsier van kasteel Sandenburg als een grote schok. En nog denken de bewoners van de streek langs de Kromme Rijn, tussen Wijk bij Duurstede en Driebergen, heel anders over hem dan de literatuurliefhebbers die in Gerrit Achterberg een groot genie zien. In de jaren van het delict zelf werd de familie Achterberg met de nek aangekeken in het dorp. Zijn moeder Pietje zou daarom het erf van haar boerderij niet meer verlaten, tot aan haar overlijden in 1942. Er werd ook door niemand gesproken over het gruwelijke voorval dat zich in de Utrechtse Boomstraat had voltrokken. ‘Dit zwijgzame land’ noemde een met Achterberg bevriende predikant deze streek, en dat was nog een understatement. Dat Pietje Achterberg een onwettig kind was, was ook nooit onderwerp van gesprek.
Over dat ‘zwijgzame land’, de geboortestreek van Achterberg, zijn bewoners, boerderijen, kerken en kastelen heeft Wim van Amerongen (1948) een prachtig geïllustreerd boek geschreven. Nog beter dan voorheen weten we nu waar Achterberg vandaan komt en hoe deze omgeving zijn werk heeft gevormd. Het aardige is ook dat het boek over de streek tal van wetenswaardigheden bevat, en dat het een kaart biedt met een wandelroute langs de straten, weteringen en huizen die een belangrijke rol in het leven van Achterberg hebben gespeeld.
Van Amerongen heeft vertrouwen weten te winnen, onder anderen van de jongste broer van Gerrit, Henk Achterberg (1917). Deze Henk heeft nooit willen praten met de auteur van de grote Achterbergbiografie, Wim Hazeu. In het boek van Van Amerongen vertelt hij nu feiten en voorvallen die we nog niet wisten. Zo vertelt hij dat hij de zestienjarige Gerrit uit de hooiberg achter boerderij Klein Jager-stein zag vallen. Gerrit raakte bewusteloos en liep blijvend hersenletsel op. Henk was de enige ooggetuige: “Ik zie hem daar nu nog liggen en ik hoor hem nog kreunen en kermen van de pijn. Het was vreselijk. De val wordt gerelateerd aan zijn verdere levensloop.”
Ontroerend is een brief die Van Amerongen heeft gevonden van Gerrits oudste broer Rijk, geschreven toen Gerrit met zelfmoordplannen rondliep. “Gerrit, weet je nog dat wij samen in den natuur gingen loopen soms heel ver en dat wij ‘s avonds naar de sterren stonden te kijken. Als je zich dat nog goed in kan denken komt er dan niet een groote weemoed en een verlangen in je op. Gerrit er is nog zooveel dat het leven dubbel waard is. En er zijn toch nog mensen die zoo graag willen helpen.”
Alleen al de volledige tekst van deze brief en de mooie wandelroute door deze fascinerende streek maken dit boek de aanschaf meer dan waard.
Wim van Amerongen: In de voetsporen van Gerrit Achterberg. Uitgeverij Kleine Geschiedenis van de Heuvelrug € 19,95.
