Steeds maakbaarder

‘Waarom ben je wie je bent? Is dat aanleg of opvoeding, nature of nurture?’ schrijft psychiater René Kahn op de achterflap van zijn nieuwe boek De appel en de boom. Daarin doet hij uit de doeken, we verklappen het maar meteen, dat het in tegenstelling tot het oude of-of-debat een combinatie is van beide. Dat u de strekking ervan nu kent, maakt het boek niet minder lezenswaardig. Het past ook perfect in de hersenhype die de boekhandels het laatste jaar in beslag lijkt te nemen – zie Onverklaarbaar bewoond van Bert Keizer en vooral Wij zijn ons brein van Dick Swaab.

In De appel en de boom koppelt Kahn kennis over onze hersenen aan omgevingsfactoren, door gebruik te maken van de laatste onderzoeken. Hoe complex het menselijk brein functioneert, blijft fascinerend. Kahn neemt de lezer mee op een gedetailleerde reis langs genen en hormonen en hun invloed op wie we zijn. Die details zijn door hun abstractie voor een leek niet allemaal even goed te bevatten: ‘Dit gen, SLC6A4, ook wel het serotonine-transporter-gen (5HTT-gen) genoemd, ligt op het zeventiende chromosoom.’ Door die nummers kan het net zo goed over een ver zonnestelsel gaan.

Kahn bespreekt onder andere intelligentie, crimineel gedrag, verslaving, schizofrenie en dementie. Maar de meerwaarde van zijn boek blijkt pas echt in het nawoord. Nu we net zo veel weten als hij, is het handig er iets mee te doen. Pas bijvoorbeeld iemands omgeving zo aan dat hij altijd optimaal geprikkeld en uitgedaagd wordt; daar word je intelligenter van. Intelligentere mensen, stelt Kahn, zijn immers gelukkiger. Scholen moeten beter, kinderen maximaal uitgedaagd, en wel op hun eigen niveau.

Nog meer advies van Kahn. Aangezien pubers geneigd zijn onder druk van de omgeving voor een snelle beloning te kiezen en hun impulsen onvoldoende onder controle hebben, moeten ouders ‘nee’ voor hen zeggen tegen verslavende middelen – het liefst tot rond hun 25ste, dan zijn kinderhersenen volledig gerijpt. Kahn vertelt er echter niet bij hoe je 24 uur per dag een tiener in de gaten houdt. Misschien dat de overheid kan helpen: ‘Iedere gemeenschap die zijn verantwoordelijkheid serieus neemt, besluit tot agressieve voorlichtingscampagnes over de gevaren van alcohol en cannabis en bemoeilijkt het gebruik ervan voor mensen onder de 25 jaar,’ betoogt Kahn.

Wilt u trouwens de kans op dementie beperken, dan moet u twee maal per week dertig minuten bewegen en gezond eten.

Het nadeel van Kahns kennis: het wordt makkelijker om schuldigen aan te wijzen. Dement geworden? Tja, had u vaker moeten bewegen. Benut uw kind zijn intelligentie niet ten volle? Had u meer uw best moeten doen zijn omgeving zo stimulerend en prikkelend mogelijk te maken. Is uw kind verslaafd? Dan heeft u in zijn plaats niet hard genoeg ‘nee’ gezegd tegen alle verleidingen.

Natuurlijk gaat het Kahn er uiteindelijk om de kansen op een leuker en draaglijker leven positief te beïnvloeden. De maakbaarheid van mens en samenleving komt zo weer een stapje dichterbij. We zijn wie we zijn, omdat we daar straks zelf volledig de regie over kunnen voeren. De boom creëert dan een perfecte appel. Dat is zowel een prettig als een beangstigend vooruitzicht.