Spring naar de content

De doodsstrijd van het papieren boek

Ebooks hebben de toekomst, maar papier heeft zo zijn charme. Gedenken wij in deze meidagen het treurige lot van frater Bonaventura Kruitwagen (1874-1954), een groot geleerde en boekhistoricus die 45 jaar van zijn leven besteedde aan het verzamelen, bestuderen en beschrijven van zijn unieke en onvervangbare middeleeuwse boekverzameling. Op 14 mei 1940 verwoestten de Duitse bommen op Rotterdam in een klap zijn gehele collectie: er was letterlijk geen velletje meer over. Bonaventura keerde zich bitter af van de wetenschap en de boeken: hij trok zich terug in een klooster in Vorden.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Marinus Kirchjunger

En gedenken wij ook de bejaarde man (met stok en rolwagentje) die enkele jaren geleden bij mijn kraam op een boekenmarkt meer dan 200 pockets kocht om zijn verzameling te reconstrueren die (u raadt het al) ook door brand was verwoest. Zij het dat in dit geval geen Duitse bommen maar een jaloerse echtgenote de hand had gehad in de vlammen. Dat zie je overigens wel vaker bij boekfanaten: ze zijn of gescheiden of nimmer aan de vrouw geraakt. Vrouwen houden wel van boeken maar in een net rijtje en vooral uit het zicht.

Bonaventura Kruitwagen en mijn bejaarde klant zouden het tegenwoordig een stuk makkelijker hebben. Zo goed als alle middeleeuwse manuscripten zijn digitaal beschikbaar en Kruitwagen had gewoon kunnen doorstuderen. Wie complete series oude boeken zoekt kan terecht in het onuitputtelijke aanbod van ebooks op het internet, legaal en illegaal. Boeken raak je nooit meer kwijt tegenwoordig.

Het zijn verwarrende constateringen voor iemand die al 16 jaar een klein (en ook soms zieltogend) antiquariaat drijft, in ‘echte’ boeken dan. Ze zijn er nog wel, de snuffelaars en verzamelaars die ooit het ‘bread and butter’ waren van de antiquarische boekhandel, maar ze zijn zwaar in de Vut en vaak al bezig met het opruimen van de verzameling. Wat moet je ermee in een penthouse of Franse boerderette?

En om de verwarring nog te vergroten moet ik toegeven dat deze handelaar (’boekenjood’ was ooit de geuzennaam) een groot liefhebber is van ebooks, ereaders en wat dies meer zij. In 2008 was ik een anachronisme door op een bankje in de zon, voor mijn bescheiden winkeltje, te pronken met mijn nieuwe Bebook Ereader.

Ik las er Engelstalige werken op die hier te lande nimmer waren geimporteerd, uitgebracht laat staan vertaald. Illegaal, maar dat mocht toen nog. Voorbijgangers en klanten keken wat angstig naar dit vertoon van modernisme. Sommigen hielden het apparaat voor een telefoon, anderen zagen er een rekenmachine in. Over een ding waren ze het na mijn uitleg wel eens: nooit zouden zij op die manier een boek lezen.

We zijn vier jaar verder: Amazon, Microsoft, Apple, Barnes & Noble en nog wat usual suspects vechten om de markt in ebooks. Dan weet de goede verstaander wel genoeg: daar is groot geld in te verdienen. Het is dan ook een gouden verdienmodel: je verkoopt de klant een ereader met wifi waarmee hij contact maakt met je winkel. Hij betaalt 15 dollar of euro (kan allebei) in ruil voor een te downloaden bestandje van 500 kb. Drukken, binden, vervoeren, winkelruimte, allemaal overbodig. Kil, zakelijk maar ook practisch. Alleen de schrijver van het boek is nog een probleem, want die valt meestal niet in een bedrijfsmodel te vatten.

En toch: het ruikt lekker in mijn ouderwetse winkeltje, naar oude boeken en drukinkt. Oude folianten staan schouder aan schouder met glimmende hardcovers. Buiten voor het raam mag je voor 1 euro rommelen in mijn restanten. Elke doos met boeken die men bij me aflevert is een schatkamer en een snoeptrommel. Het papieren boek is nog lang niet weg. Als het al een doodsstrijd levert dan een lange en bittere met onzekere uitkomst.

Bonaventura Kruitwagen was zo geschokt door het verlies van zijn levenswerk dat hij alle vrienden en collega’s in juni 1940 een geschokt schrijven deed toekomen, in gecyclostyleerde vorm. Voor de jongere lezers: dat was een voorloper van de stencilmachine. Voor de jongste lezers: dat was een voorloper van het kopieerapparaat. Verzetskrantjes in WO II gebruikten later diezelfde techniek. Voor Bonaventura was zijn ‘bombrief’ een bescheiden vorm van verzet. Hij kon de verwoesting van het papieren boek, zoals velen waarschijnlijk met hem en mij, niet verkroppen.

Marinus Kirchjunger is boekhandelaar in een middelgrote stad en schrijft over boeken, eboeken en de geur van drukinkt.