Welk boek zou u willen ‘zijn’?
Waarom wordt een mens handelaar in boeken? Niet uit geldelijk gewin want rijke antiquaren zijn zeer zeldzaam. Uiteindelijk is het toch de liefde voor het boek, in welke vorm dan ook, die de drijfveer is. Voor sommige collega’s is dat het zeldzame boek, voor andere die eerste druk. Voor mij is het altijd de inhoud geweest, het boek als afgerond kunstwerk. Ik ben dan ook de enige antiquaar die een boek meeneemt naar een markt. Om zelf te lezen dan.
Mooie jeugdherinneringen werden deze week manifest toen ik las van het overlijden, op 5 juni, van Ray Bradbury, een Amerikaanse schrijver. Hij was 91, dus dat kan. Hij is de auteur van (onder veel meer) Fahrenheit 451 dat ik als tiener las en dat een maatschappij behandelt waarin boeken zijn verboden en derhalve worden verbrand. Bradbury wilde met het boek uit 1953 laten zien dat televisie en radio het boek verdringen als cultuurdrager. Hij schetst een inktzwart beeld van de vervlakking en verwoesting die deze (toen) nieuwe media aanrichtten. Ik las het boek als tiener en het heeft voor altijd mijn perceptie van geschreven literatuur veranderd. Zo wordt een mens dus antiquaar.
Merkwaardig genoeg las ik vorige week (op mijn nieuwe e-reader) ook een wat recenter boek: ‘The Shallows, What the Internet Is Doing to Our Brains’ van Nicholas Carr, uit 2011. Dat betoogt dat het internet onze hersenen zodanig verandert dat wij niet meer in staat zijn de concentratie op te brengen voor het lezen van een heel boek, het zogenaamde ‘diep-lezen’. Het boek is genomineerd voor de Pulitzerprijs dus aperte onzin zal het niet zijn, maar de parallellen met Bradbury zijn wel opmerkelijk. Nieuwe media die ons zo sterk meeslepen dat ze onze intellectuele vermogens aantasten.
Is dat cultuurpessisisme terecht? Volgens de auteur van The Shallows tonen talloze onderzoeken aan dat de jeugd steeds minder boeken leest. Die onderzoeken waren er ongetwijfeld ook in Bradbury’s jaren ‘50 en ze zijn niet bewaarheid. De verspreiding van het geschreven woord in boekvorm is alleen maar verder toegenomen, ondanks alle (nu ook digitale) verleidingen waaraan wij 24 uur per dag blootstaan.
De discussie over e-readers en e-books past perfect in deze discussie. Misschien verdwijnt het gedrukte boek deels en daarmee waardevolle instituten als de betere boekhandel en mijn bescheiden antiquariaatje. Maar er komt veel voor terug. Nu al is het een fluitje van een cent om je eigen e-book te publiceren. En digitaal heb ik de laatste jaren vele boeken gelezen waarvan ik het bestaan niet eens vermoedde. Hoe de markt dat zal oplossen is natuurlijk een (spannende) vraag.
Als lezende tiener had ik van die ontwikkelingen geen weet. Ik verslond het boek van Bradbury, waarin een kleine sekte voorkomt die een laatste poging doet het boek te behouden. En wel door het letterlijk uit het hoofd te leren. Alle leden van de sekte ‘zijn’ als het ware een boek en vormen zo een levende bibliotheek.
Dat is natuurlijk de ultieme vraag die veel verder gaat dan de kwestie welke boeken je mee zou nemen naar een onbewoond eiland. Welk boek heeft zoveel indruk op je gemaakt, welke schrijver heeft je zo diep geraakt dat je bereid bent het uit je hoofd te leren om er vervolgens in te ‘wonen’? Ik geloof dat ik mijn lezend leven heb doorgebracht met het beantwoorden van die vraag. En ja, dan heb je op het end zo veel boeken vergaard dat er niks anders op zit dan ze zelf maar te gaan verkopen.
Marinus Kirchjunger is boekhandelaar in een middelgrote stad in Nederland en schrijft over de liefde voor boeken en e-books.
