Uitzetting Lili en Howick bewijst falen van rechtsstaat
Lili en Howick mogen van de rechter worden uitgezet naar een land dat zij niet kennen en waar zij de taal niet spreken. Dat is de uitkomst van een zorgvuldig democratisch proces. Maar hoe kan het dat onze democratie tot uitkomsten leidt, die geen enkele vader of moeder voor z’n rekening zou nemen? Politici zouden volgens Ton F. van Dijk juist in zo’n situatie iets meer leiderschap moeten tonen en ‘streng’ moeten zijn voor de rechtsstaat in plaats van voor kinderen die geen enkele verantwoordelijkheid dragen voor hun eigen lot.
Iedereen die weleens een vergadering van een Vereniging van Eigenaren (VVE) heeft meegemaakt, weet hoe moeilijk het is om 25 mensen te beslissen over iets simpels als de gezamenlijke bewoning van een appartementencomplex. Wel of geen groenvoorziening? Hoeveel geld te reserveren voor de lift? En hoe zit het met parkeren van bezoekers? Televisieprogramma’s als De Rijdende Rechter profiteren al jaren van de menselijke onmacht om tot eensgezinde besluiten te komen in dit soort mini-democratieën en alle ruzies die daaruit voorkomen.
Hoe moeilijk is het derhalve om met 17 miljoen mensen in een klein land vreedzaam naast elkaar te leven? Dat is in beginsel nauwelijks een realistisch doel te noemen. Gelukkig beschikken wij over een complex systeem dat ons moet helpen om desondanks tot besluiten te komen en zo te voorkomen dat we elkaar continu het leven zuur maken. Democratie is gebaseerd op de wil van het volk, die niet bestaat, omdat hét volk als zodanig niet bestaat.
Afhankelijk van persoonlijke voorkeuren voortgekomen uit gepercipieerd eigenbelang nemen 17 miljoen mensen standpunten in die hen individueel het beste uit komen. Of dat nu gebaseerd is op diepe morele overtuigingen of ordinair winstbejag. In ons relatief kleine maar drukbevolkte land dienen al die belangen samen te komen en te leiden tot een leefbare samenleving. En het moet gezegd: dat lukt in het algemeen aardig.
In de praktijk hapert het democratisch model soms
Burgeroorlogen hebben we al lang niet meer gezien. Een direct gevolg van de manier waarop onze democratische samenleving is georganiseerd. We hebben een ingewikkeld stelsel van regels en wetten, dat ons ervan moet weerhouden om elkaar op primitieve wijze de hersens in te slaan als we het niet eens zijn. En om die regels te kunnen afdwingen hebben we de overheid het geweldsmonopolie gegeven. In theorie werkt dit democratisch model perfect. In de praktijk wil het nog weleens haperen.
Zo leidt de rechtspraak, die is gericht op het naleven van de wetten, die we in meerderheid zijn overeengekomen meestal tot de gewenste uitkomst. Maar soms zitten zelfs integere rechters ernaast. Vraag dat ook aan Peter R. De Vries, die misschien wel 100 televisie-uitzendingen nodig had om de ten onrechte veroordeelde daders van de Puttense moordzaak vrij te krijgen. Het bewijst dat ook rechters mensen zijn, en fouten maken.
Uitzetting Lili en Howick toont aan dat rechtsstaat faalt
Datzelfde geldt voor politici, die zich bij hun besluiten op diezelfde rechters beroepen. Ook zij hechten soms te veel belang aan het systeem, zoals dat is bedacht en dat doorgaans tot redelijke uitkomsten leidt. Maar niet altijd. Want het uitzetten van Lili en Howick naar Armenië, mag dan de uitkomst zijn van een zorgvuldig getoetst juridisch proces, het toont aan dat ook de rechtsstaat zelf soms faalt.
Niet omdat de regels niet juist zijn toegepast of het proces niet zorgvuldig was, maar om de eenvoudige reden dat de uitkomst in strijd is met het gezond verstand. Onze samenleving als geheel is afhankelijk van een een goed functionerend stelsel van regels en wetten, maar dat kan niet voorkomen dat het resultaat soms niet wringt of zelfs onacceptabel is.
In het geval van de Lili en Howick zijn alle regels gevolgd en toch is de uitkomst van dit democratisch proces niet in lijn met het gewenste resultaat. De uitzetting van twee kinderen die in Nederland zijn opgegroeid naar een land waar zij de taal niet spreken is los van de democratische context een onmenselijke daad. Lili en Howick zijn op geen enkele wijze verantwoordelijk voor hun eigen onverkwikkelijke situatie. Toch worden ze uitgezet naar Armenië. Iets dat niemand in Nederland zijn eigen kinderen zou aandoen, wordt gerechtvaardigd door ‘het systeem’.
In het geval van Lili en Howick zijn alle regels gevolgd en toch is de uitkomst van dit democratisch proces niet in lijn met het gewenste resultaat
Maar zelfs voor zo’n geval is door de wetgever een oplossing bedacht. Zo hebben de politici die zijn belast met de uitvoering van regels en wetten van diezelfde wetgever de vrijheid gekregen om af te wijken van logische democratische uitkomsten. Om die reden bestaat er zoiets als de discretionaire bevoegdheid.
VVD-staatssecretaris Mark Harbers kan – als alle rechters hebben gesproken en de uitkomst rechtsstatelijk misschien juist is – nog steeds toetsen of het resultaat van al die inspanningen ook vanuit menselijk perspectief wenselijk is. In het geval van Lili en Howick moet daaraan serieus getwijfeld worden. Zoals gezegd: Niemand zou dit lot wensen voor zijn eigen kinderen, hoe kan het dan dat de samenleving die wij als vaders en moeders gezamenlijk vormen wel tot deze conclusie komt?
“We moeten streng zijn”, zei de baas van Mark Harbers, premier Rutte, vrijdag na afloop van het kabinetsberaad over de zaak. Hij doelt daarmee op het feit dat men de regels moet uitvoeren en ook als kabinet geen keuze heeft, anders dan het uitzetten van twee getraumatiseerde Nederlandse kinderen.
Maar zouden politici in dit geval niet vooral streng moeten zijn voor de democratie die tot deze uitkomst heeft geleid? Juist politici zijn immers belast met de leiding van onze democratische samenleving. En dat gegeven brengt met zich mee dat je soms mag, nee moet, afwijken van de regels. Iets méér leiderschap en iets minder meegaandheid in een situatie die menselijk gezien onaanvaardbaar is, is op z’n plaats. Lili en Howick hebben uiteindelijk dezelfde ‘rechten’ als de kinderen van onze politici zelf. En om die reden verdienen zij het niet om ‘democratisch’ te worden uitgezet.
Iets méér leiderschap en iets minder meegaandheid in een situatie die menselijk gezien onaanvaardbaar is, is op z’n plaats
