Jan Allis fotografeert Amsterdam zonder toeristen
De Amsterdamse fotograaf en beeldend kunstenaar Jan Allis (1945) maakte honderden ochtendwandelingen door Amsterdam. De lege en verstilde straten en uitzichten – nog helemaal vrij van toeristen – rond het Centraal Station en het IJ vormen de inspiratiebron voor zijn foto’s. “Het is niet zo dat ik een hekel heb aan toeristen, maar Amsterdam is natuurlijk wel een gekkenhuis aan het worden.”
Al meer dan drie jaar lang staat fotograaf Jan Allis voor dag en dauw op – in de zomermaanden zelfs rond vier uur. Met zijn camera probeert hij op exact het juiste moment, wanneer het ochtendlicht het mooist is, verstilde Amsterdamse stadsgezichten vast te leggen. Hij fietst of wandelt vaak dezelfde route: vanaf zijn woonboot aan de Marnixkade gaat hij via de Marnixstraat richting de Houtmankade en het IJ. Vaak volgt hij de hele route langs het water, via de Geldersekade, het Waterlooplein, langs de Amstel en terug via de Sarphatistraat.
Allis interesseert zich vooral voor de taferelen die normaal niet opvallen; bladeren op het water, een oude sloep in de Singelgracht of het vroege ochtendlicht op een bushokje. Ook de weinige mensen op straat worden opeens uitvergroot tegen het lege decor van de stad. Denk aan de schoonmakers, trammachinisten of taxichauffeurs die ’s ochtends vroeg in de weer zijn. “Laatst zag ik twee schoonmakers in de metro, beiden met lange bezems. Het leek wel de aanvang een wonderlijk toneelstuk. Ze maken het decor schoon en worden dan weer onzichtbaar.”
Toeristen zijn uitdrukkelijk niet welkom op de foto’s van Allis. “Maar het is ook weer niet zo dat ik een hekel heb aan toeristen,” legt hij uit. “Ik heb namelijk een hoop mooie foto’s van vakantiegangers gemaakt. Maar Amsterdam is natuurlijk wel een gekkenhuis aan het worden. Ik ben dus voor een dosering van toeristen in de hoofdstad, want die overspoelen de stad op dit moment met enorme aantallen tegelijk.”
Dat toerisme een probleem is, blijkt ook wel uit recente cijfers van het CBS. Het aantal vakantiegangers in Nederland steeg vorig jaar met 9 procent tot 42 miljoen bezoekers, waarvan er ruim 6,7 miljoen naar de hoofdstad trokken. Al met al de grootste groei van toerisme in tien jaar tijd. “Ik probeer er vooral niet cynisch onder te blijven,” zegt Allis over de massale interesse voor de stad. “Ik maakte eens een foto van een prachtig wit passagiersschip in het ochtendlicht. Het kwaad komt met duizenden tegelijk de stad binnen, zou je bij zo’n plaatje kunnen denken. Dat gaat me te ver. Ik wil vooral laten zien hoe mooi de stad is wanneer het niet is afgeladen met toeristen. Ik wil de schoonheid van verstilling benadrukken.”
Allis laat zich inspireren door de stadsgezichten van Breitner, Witsen en Jacob Olie. Geliefde locaties zijn bijvoorbeeld de Amstel, het Oosterdok of de pont naar Amsterdam-Noord. Normaal overvol, maar in de ochtend slechts bezocht door enkele vroege vogel. “Die pont speelt af en toe een rol in mijn leven,” vertelt Allis. “Vroeger als kind ging ik vaak met mijn ouders met de pont naar Noord, naar een tante van mij. Toen vond ik dat al een buitengewoon wonderlijke ervaring. Die reis had iets mysterieus, alsof je naar een andere wereld ging.” Tegenwoordig kijkt hij graag naar wachtende mensen of de vliegende meeuwen boven de aanlegsteiger.
Bij slecht weer stapt Allis in een tram en rijdt hij mee tot aan het eindpunt. In het verleden nam hij graag de voormalige tramlijn 10, die tot juli vorig jaar tussen de Westergasfabriek en het Azartplein in Amsterdam-Oost reed. “Met zo’n tramconducteur praat ik graag over zijn werk en hoe hij vanuit zijn raampje de stad bekijkt. Ik vind dat prachtig, zo’n man die vooral klaagt over het openbaar vervoer, maar tegelijkertijd ook geniet van het uitzicht over het IJ. Ik vind het mooi dat we de liefde voor deze stad gemeen hebben.”
Allis begon zijn carrière als kunstschilder. Hij keek het tekenen af van sergeant- majoor Vogel tijdens zijn diensttijd. “Vogel had een beddenmagazijn bij de vliegbasis in Eindhoven. Ik werd daar geplaatst omdat ik goed kon basketballen en speelde voor het militaire team aldaar. Vogel kwam uit Indonesië en schilderde prachtige rijstlandschappen. Wanneer iedereen een schone laken had, gooide hij de deur dicht en haalde zijn ezel tevoorschijn. Dat ben ik ook gaan doen.”
Na de Rietveld- en Rijksacademie werkte hij tot 2010 als creatief therapeut in de psychiatrie. “Tijdens die eerste jaren had ik vaak nachtdienst. Ik liep door de lege gangen van die inrichting. Die stilte die dan heerst is zo wonderlijk, omdat je weet dat in al die bedden mensen liggen te worstelen met hun leven. Nu wandel ik door Amsterdam op zoek naar datzelfde gevoel. Ik zoek naar leegte, naar verstilling, wetende dat deze stad nooit helemaal slaapt.”
De expositie ‘Amsterdam verstild, verstilling in Amsterdam’ is tot 10 maart te zien in Galerie Tichel Sooj in Amsterdam.
