Dan ben je als voormalig podiumbeest ver heen.

Is dat het lot van iedere ouder wordende komiek of acteur?

Volgens mij niet. Je kunt best oud worden in film en theater, tenminste als je blijft doen waar je goed in bent. In Stardust Memories vraagt Woody Allen aan God wat de zin van het leven is, waarop God antwoordt: “Tell funnier jokes!”.

Helaas zijn de moppen van Freek steeds minder grappig en is hij steeds meer gaan vragen naar de zin van ons bestaan. Hij is niet voor niks een domineeszoon. Maar de zin van het leven zul je nooit vinden en het zoeken ernaar wordt op je ouwe dag gewoon verspilde tijd. Wel zat het er bij Freek al vroeg in. Jaren geleden leerde ik hem – oppervlakkig – kennen na een van zijn geweldige optredens in Carré. Hij bleek wezenlijk geïnteresseerd te zijn in de Baghwan – inhoudelijk bedoel ik, en niet als het sociologische verschijnsel van in oranje gestoken volgelingen die met een fluitketel op hun hoofd rondgingen.

Ik dacht toen al: als dat maar goed gaat.

Het theater is een vreemde wereld met vreemde kostgangers. Bij De Wereld Draait Door zagen wij deze week de introductie van #niksteverbergen, het nieuwe stuk van De Verleiders, een troepje van vijf acteurs dat onder leiding van George van Houts onderzoek doet naar de hete hangijzers in onze maatschappij. Naast Van Houts hebben Pierre Bokma, Victor Löw, Tom de Ket en Leopold Witte zo’n beetje een abonnement op voorpremières in DWDD.

Elke keer als ik naar dat troepje kijk, moet ik denken aan een uitspraak van Alfred Hitchcock in een interview uit 1961: “Acteurs zijn vee.”

Waaraan hij ter vergoelijking toevoegde: “Acteurs zijn geen vee, maar zij moeten wel als vee worden behandeld”. En tegen een acteur die eens naar de drijfveren vroeg van het karakter dat hij speelde, zei Hitchcock: “Je salaris.” Hitchcock vond dat acteurs precies moesten doen wat de regisseur van ze vroeg en niet zelf moesten gaan nadenken. Ze moesten spelen en niet zeuren.

George van Houts is een mooi voorbeeld van een acteur, die helaas zelf is gaan nadenken. Dat leidt tot blubber in het hoofd, al moet worden gezegd dat het om een langzaam proces gaat. De producties over vastgoedfraude, de perikelen bij Albert Heijn en de deconfiture van de bancaire sector, stukken die met veel succes werden gebracht, bezaten nog een zekere relatie met de werkelijkheid. Vermoedelijk heeft Jeroen Smit, van wie veel is geleend en die bestsellers over deze kwesties heeft geschreven, een dempende invloed gehad op Van Houts en zijn mede-acteurs. Dat de voorstelling over de banken geleid zou hebben tot de wettelijke maatregelen die daarna zijn genomen, lijkt mij te veel eer. Maar oké, laten we het erop houden dat de Verleiders hun steentje hebben bijgedragen aan maatregelen die tegemoetkomen aan het algemene ongenoegen over sommige praktijken van de banken.

Grootheidswaan over het succes van eerdere voorstellingen moet Van Houts het gevoel hebben gegeven dat hij eigenlijk een ziener is die ingewikkelde structuren beter kan doorgronden dan een gewoon mens. Zijn voorstelling Kom Plot, waarin wordt uitgelegd dat de aanslag op de Twin Towers van 9/11 is georganiseerd door de Amerikaanse regering zelf, was een getuigenis van iemand die overal de hand zag van een krankzinnige overheid. In feite toonde hij vooral zijn eigen krankzinnigheid. Uiteindelijk heeft Van Houts zichzelf volkomen belachelijk gemaakt met deze voorstelling en dat geldt ook voor de meer dan 100.000 bezoekers die de zalen hebben gevuld tot de laatste stoel. Complotten zijn tegenwoordig razend populair, vooral – zo heb ik de indruk – bij mensen die hun kinderen niet laten inenten.

Complotten zijn tegenwoordig razend populair, vooral – zo heb ik de indruk – bij mensen die hun kinderen niet laten inenten.

En nu is er dan: #niksteverbergen over onze privacy die in gevaar is. Dat zal best, maar wat de vijf acteurs in DWDD ten beste gaven, bevatte zoveel flauwekul en onzin dat zelfs de minister in actie kwam. Ik hoef dat hier niet te herhalen, het was een paranoïde geleuter van luie acteurs die hun huiswerk niet hebben gedaan en die dankzij een onvoorbereide presentator Matthijs van Nieuwkerk alle ruimte kregen hun humorloze dialoogjes van papier voor te lezen.

Je zag ineens in volle glorie waar een talkshow toe kan leiden. De (journalistieke) waarheid bleek niet echt van belang. Van belang zijn getoonde emoties – in dit geval de angst, Big Brother zit achter u aan – want emoties leiden tot hogere kijkcijfers dan nuchtere waarheden. Daarbij is een talkshow geen krant, die onwaarheden en onjuistheden kan rectificeren. Een talkshow dendert gewoon door.

Zelf heb ik dat mogen ervaren in het geval van Griet op de Beeck, die bij DWDD kwam vertellen dat zij van haar psychotherapeut had vernomen door haar vader te zijn misbruikt, hoewel zij aan dat misbruik zelf geen enkele herinnering had. Daags na de uitzending schreef ik in de Volkskrant dat deze zogenaamde “hervonden herinneringen” door deskundigen zeer in twijfel worden getrokken. Zelfs mijn eigen hoofdredacteur geloofde mij aanvankelijk niet. Hij vond dat ik “plompverloren” maar iets had beweerd en liet een wetenschapsredacteur een rondje maken langs de psychologen, die werkelijk kennis hadden van het onderwerp.

Die gaven me gelijk. Als zij dat niet hadden gedaan, was ik er vermoedelijk uitgevlogen.

De verdrongen herinnering is een Freudiaanisme dat je alleen nog aantreft bij een psychiater uit Kuifje. In werkelijkheid worden traumatische gebeurtenissen juist niet verdrongen of vergeten, maar komen die steeds weer aan de oppervlakte. Noch de presentator noch de redactie van DWDD was – zo bleek – op de hoogte van deze problematiek, die meer te maken heeft met de betrouwbaarheid van het geheugen dan met misbruik.

Een jaar later kwam Van Nieuwkerk in een tweede gesprek met Griet op de Beeck terug op de kwestie. Hij had zich nu beter voorbereid, maar tot een werkelijke uitleg waar het precies om draait kwam het weer niet. Bovendien slaagde Griet er steeds handig in het gesprek een emotionele lading te geven, zodat zij in de huid van het onschuldige slachtoffer kon kruipen. Zo iemand stel je geen kritische vragen.

De toon werd overigens al meteen gezet door de rol van de tafeldame, in dit geval Claudia de Breij. Zij refereerde aan mijn column in de Volkskrant en zei dat, als #MeToo een paar dagen later was losgebarsten, ik zoiets nooit had durven schrijven. Een bijzonder smerige opmerking, waaruit bleek dat het ook haar geheel was ontgaan wat hervonden herinneringen inhouden. Wel mobiliseerde zij daardoor op Twitter het oorverdovende gescheld der onwetenden.

Een dag later deed ik in een mail mijn beklag aan Van Nieuwskerk. Hij belde meteen terug, dat moet gezegd. Hij had zijn best gedaan weerwerk te bieden, vond hij zelf. En ja, je weet hoe het gaat met zo’n tafeldame, die flappen er wel vaker iets uit dat nergens op slaat.

Dat is ook zoiets.

Oorspronkelijk moet het de bedoeling zijn geweest dat een sidekick met zijn of haar specifieke kennis iets toevoegt aan een programma, maar op de Nederlandse televisie heeft dat idee nooit wortel geschoten. De tafelheer of tafeldame is doorgaans een domme gans die juist minder weet. Zoals Claudia de Breij. Het gaat hier om een typisch Nederlands verschijnsel. Ik herinner mij ooit te zijn uitgenodigd voor een of ander programma en dat ik, op mijn tegenwerping niets van het onderwerp te weten, enthousiast te horen kreeg: “Maar dat willen wij nu juist!”.

De tafelheer of tafeldame is doorgaans een domme gans die juist minder weet. Zoals Claudia de Breij.

Overigens suggereerde Van Nieuwkerk dat hij het onderwerp van de hervonden herinneringen bij een volgende gelegenheid ook eens van een andere, meer feitelijke kant wil belichten, maar daar maak ik me geen illusies over. Daar zitten de Claudia de Breij’s en de lezeressen van de Linda beslist niet op te wachten. En de kijkcijferdames en heren al evenmin.

Een paar jaar geleden ben ik lid van geworden van de Human, omdat deze omroep in het medialandschap iets van verstand en wetenschap wilde belichamen. Anderen heb ik opgeroepen ook lid te worden. Intussen doen ze bij de Human aan yoga, bidden ze tot de katholieke God en is er van Richard Dawkins geest weinig meer over. Onlangs ontving ik een mail van de Human. Ze willen, om te overleven, een echte omroep worden met 150.000 leden. Daarvoor is een campagne gestart met “onderscheidende programma’s, zoals Brainwash”.

En raadt u nu eens wie voor dat programma is uitgenodigd om haar levensverhaal te doen?

Juist.

Griet op de Beeck.

Die paar tientjes lidmaatschapsgeld kan ik nu tenminste in mijn zak houden.