Er lijkt steeds vaker sprake van een politieke paradox die de dialoog tussen kiezers bemoeilijkt. Deze schijnbare tegenstelling is op dit moment wellicht het best te zien in de Verenigde Staten. Daar krijgt de gedoodverfde republikeinse presidentskandidaat Donald Trump voor ieder nieuw (vermeend) misdrijf dat aan licht komt méér steun van de burgers in zijn land. 

Je zou denken dat een politicus, die verdacht wordt van zeer ernstige strafbare feiten, z’n kandidatuur heroverweegt. En dat kiezers hem in zo’n geval massaal de rug toe keren. Maar het tegendeel is waar: Trump regisseerde zijn vierde arrestatie wegens verkiezingsfraude in de staat Georgia zodanig, dat deze op primetime televisie werd uitgezonden.

De ultieme vernedering voor de oud-president was de publicatie van een ‘mugshot’. Een politiefoto die onder normale omstandigheden iedere politicus met grote schaamte vervult en het meedogenloze einde van diens politieke carrière betekent.

Zo niet bij Trump. Die gaat naar verwachting miljoenen dollars verdienen aan parafernalia met daarop zijn afbeelding als verdachte. Dit brengt hem tevens steeds dichter bij zijn doel: een hernieuwd verblijf in het Witte Huis.

Het oogt tegenstrijdig en dat is het ook. In de Amerikaanse politiek – maar daar niet alleen – geloven kiezers wat ze willen geloven en past iedere gebeurtenis perfect binnen het zelfgekozen – of zorgvuldig voor hen bedachte – paradigma, waaruit geen ontsnappen mogelijk lijkt. 

In de Amerikaanse politiek – maar daar niet alleen – geloven kiezers wat ze willen geloven en past iedere gebeurtenis perfect binnen het zelfgekozen – of zorgvuldig voor hen bedachte – paradigma, waaruit geen ontsnappen mogelijk lijkt. 

In het geval van Amerikaanse kiezers en de MAGA-beweging van Trump (Make America Great Again) vormt iedere nieuwe arrestatie het zoveelste bewijs van een complot tegen de geliefde leider. Het is in dit denkkader de ‘deep state’, een onzichtbare elite, die Trump koste wat kost uit wil schakelen om te voorkomen dat hij ooit weer president zal worden.

Trumps tegenstanders daarentegen zien ‘gewoon’ een presidentiële crimineel die wordt vervolgd. Gevolg hiervan is dat iedere vorm van discussie over de toekomst van het land tussen de strijdende partijen onmogelijk is geworden. 

De ‘objectieve’ ongeschiktheid van de leider volgens de een (hij is een crimineel) maakt hem juist in de ogen van anderen (het is een politiek gemotiveerde aanklacht) de perfecte kandidaat. 

Is dit typisch voor Amerika? Nee, ook in ons land zien we dat burgers elkaar kwijtraken, omdat ze vastzitten in een raamwerk van opvattingen en overtuigingen en op basis daarvan dezelfde feiten geheel anders interpreteren.

Een gemeenschappelijk vocabulaire om de werkelijkheid te duiden en met elkaar de dialoog aan te gaan over de inhoud en wat écht nodig is, ontbreekt in toenemende mate. Kiezers nemen op basis van dezelfde omstandigheden geheel andere zaken waar en lijken slechts bezig elkaar daarop voortdurend op te wijzen. De constructieve dialoog, een noodzakelijk voorwaarde voor echte democratie, wordt ernstig bedreigd. 

Kiezers nemen op basis van dezelfde omstandigheden geheel andere zaken waar en lijken slechts bezig elkaar daarop voortdurend te wijzen. De constructieve dialoog, een noodzakelijk voorwaarde voor echte democratie, wordt ernstig bedreigd. 

Neem nou Frans Timmermans, lijsttrekker van PvdA/GroenLinks. De gewezen vice-voorzitter van de Europese Commissie verdeelt kiezers tot op het bot. Uit de laatste peiling blijkt dat hij nu zou kunnen rekenen op zo’n 28 zetels, waarmee zijn combinatie de tweede partij (na Nieuw Sociaal Contact van Pieter Omtzigt met 31 zetels) van het land zou worden.

Je bent vóór of tegen Frans Timmermans. Zijn politieke fans zien in hem een extreem ervaren politicus en bestuurder, die bewezen heeft kiezers aan zich te kunnen binden. De tegenstanders van Timmermans, voor wie geen enkel perspectief erger is dan het wenkende premierschap van de Limburger, vinden hem juist vanwege zijn ervaring – en daarmee binding met de gewantrouwde instituties – uitermate ongeschikt om het land te leiden. 

Tamelijk paradoxaal: de kandidaat, die achtereenvolgens Kamerlid, minister én Eurocommissaris was, is om die reden alleen al ongeschikt voor het premierschap. Een discussie over visie en inhoud verstomt vrijwel meteen. Waar geldt het uitgangspunt dat relevante ervaring tegen je pleit in de rest van de samenleving? 

Tamelijk paradoxaal: de kandidaat, die achtereenvolgens kamerlid, minister én eurocommissaris was, is om die reden alleen al ongeschikt voor het premierschap.

Nog zo’n schijnbare tegenstelling heeft betrekking op Pieter Omtzigt. Hij is voor velen juist wél een gedroomde opvolger voor recordpremier Mark Rutte. Reden voor de politicus uit Enschede om aan te geven dat hij niet in is voor deze baan. Omtzigt wil namelijk geen grote partij gaan leiden.

Dat Omtzigt weliswaar één van de meest ervaren Kamerleden is, maar niet zoals zijn rivaal Timmermans beschikt over relevante bestuurlijke ervaring, vormt echter in het paradigma van zijn volgers juist een aanbeveling om hun stem op hem uit te brengen en zijn partij alsnog de grootste te maken. 

Omtzigt zelf lijkt zijn gebrek aan ervaring als leider te onderkennen. En dus doet hij er alles aan om de verwachtingen van kiezers te temperen. Maar toch zal dit hem dichterbij zijn onvermijdelijke lot brengen dan hem lief is. Hoe groter het verzet, hoe groter de kans dat Omtzigt in het centrum van de macht zal eindigen. 

Het lijkt erop dat het maatschappelijk debat over een gezamenlijke toekomst tijdens de komende verkiezingscampagne mede bemoeilijkt wordt door het hierboven geschetste mechanisme. Timmermans heeft niets aan zijn indrukwekkende CV en Omtzigt niets aan het pleidooi voor terughoudende steun aan zijn partij. 

Timmermans heeft niets aan zijn indrukwekkende CV en Omtzigt niets aan het pleidooi voor terughoudende steun aan zijn partij. 

De gelovigen zien  – wat de feiten ook mogen zijn – er altijd een bevestiging in van hun politieke keuzes. Het enige dat politici als Frans Timmermans en Pieter Omtzigt daarom rest, is zelf het goede voorbeeld te geven en toe te treden tot een hernieuwd paradigma van de inhoud, waar verkiezingen gaan over de toekomst van het land op basis van (overwegend) gedeelde feiten. Hopelijk zullen de kiezers hun leiders dan volgen.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €4 per maand.