Ooit was er in onze familie tante Eva. Zij werkte als opzichter in een naaiatelier van Hirsch & Co. Dat was een gehate baan, want dan zat je hiërarchisch tussen de werkgever en de werknemers in. Tussen de kapitalist en de arbeiders, die in groten getale socialisten waren. Tante Eva kon het eigenlijk nooit goed doen.

In de oorlog werd zij weggevoerd en kwam zij terecht in Theresienstadt. Aan het eind van de oorlog werd zij door de Duitsers geruild tegen medicijnen en bij Zwitserland over de grens gezet. Daar verbleef zij enige jaren, maar midden jaren vijftig kwam zij terug naar Nederland en stond zij ineens voor onze deur. Eenzaam, alleen en al op leeftijd. Ik was nog te klein om te beseffen hoe zij hier werd onthaald, maar later begreep ik dat zij zich in Zwitserland tot het christelijk geloof had laten bekeren.

Geschmatzt, heet dat in goed Nederlands. 

Mijn vader vond het maar niks. Als het gesprek op tante Eva kwam, vertelde hij altijd de volgende mop: Moos ligt op sterven en laat een priester komen om zich te bekeren. Verontwaardigd komt Sam langs en roept: ‘Wat maak je me nou?!’ Waarop Moos antwoordt: ‘Ach, ik heb liever dat een katholiek doodgaat dan een Jood’.

Het leek wel of de Amsterdamse tram vol zat met antisemieten. Was het waar, of verzon ze het? Was het haar oorlogstrauma?

Inderdaad stierf tante Eva een paar jaar later, in een protestants begijnhof te Amsterdam. Aan het graf werd op holle toon een toespraak gehouden door de toen vermaarde dominee Buskes. Mijn vader sprak niet. Ook andere nabestaanden hebben niet gesproken – voor zover die er tenminste nog waren. De herinnering aan tante Eva was misschien allang vervlogen als haar niet telkens iets opmerkelijks overkwam. Steeds wanneer zij bij ons langskwam, belde ze aan in tranen. 

Tantetje, wat is er gebeurd? 

Ja, ze zat in de tram en daar had iemand een antisemitische opmerking gemaakt. 

Het gebeurde haar keer op keer. Het leek wel of de Amsterdamse tram vol zat met antisemieten. Was het waar, of verzon ze het? Was het haar oorlogstrauma? We wisten het niet, maar wat we wel wisten dat ons zoiets in de tram nooit overkwam. Tot een jaar of twintig geleden, zo’n vijftig jaar na de oorlog. Op weg naar de Dam hoorde ik een jongen een opmerking over Joden maken, die ik nog nooit zo in het openbaar had gehoord. Het schokte me wel, maar gelukkig bleef het lang bij dit incident, al moest ik een keer boekhandel Athenaeum op het Spui binnen vluchten, omdat ik iets had gezegd over een aan de gang zijnde anti-Israël-demonstratie, waarna ze achter me aan kwamen om me in elkaar te slaan.

De komst van de islam naar Nederland heeft het ongestoorde leven van Joden in Nederland ontegenzeggelijk geen goed gedaan. Het aantal antisemitische incidenten stijgt, vaak ontstaan tegen de achtergrond van het conflict tussen Israël en de Palestijnen. 

Toch worden Joden nergens zo gehaat als door de semitische volkeren in het Midden-Oosten. Nergens worden zoveel antisemitische boeken aangeboden als op de boekenbeurs van Cairo.

Is hier sprake van antisemitisme?

Het makkelijkste antwoord is: nee, want Palestijnen zijn ook semieten, dus waar hebben we het over? Toch worden Joden nergens zo gehaat als door de semitische volkeren in het Midden-Oosten. Nergens worden zoveel antisemitische boeken aangeboden als op de boekenbeurs van Cairo. Enfin, we kennen de omslagen wel.

Nergens zijn ook de Protocollen van Zion zo populair als in het Midden-Oosten. Hamas heeft die zelfs in haar Handvest opgenomen, dus ik bedoel maar. 

In Europa leek de haat tegen de Joden bijna te zijn uitgedoofd, maar er is een comeback gekomen, die weinigen hadden verwacht. Mijn tante Eva had het wel geweten, als zij nog had geleefd. Maar voor zo’n naïef iemand als ik zijn de contouren toch scherper dan ik voor mogelijk had gehouden. Zelfs in gerenommeerde bladen als de NRC stuit af je toe op stukken, waarvan je denkt: deze mevrouw weet het verschil niet tussen anti-Israël en anti-Joods, en bovendien heeft zij geen flauw benul van de geschiedenis. Ook op de VARA-site Joop kom je regelmatig antisemitisch angehauchte stukken tegen, vaak geschreven door iemand die zich jurist noemt, wat iedere onbenul mag doen omdat het geen beschermde titel is. In Vandaag Inside, het goed bekeken kwaakprogramma van voetbalminnend Nederland, kan Johan Derksen rustig zeggen ‘dat de Joden het er wel naar hebben gemaakt’. 

Tsja, het zal wel in hun bloed zitten, of anders in hun DNA.  

In Nederland lijken op dit ogenblik nog maar weinigen te weten wat ze met de Joden aan moeten. Joodse scholen gaan ‘uit voorzorg’ dicht, een onheilspellend teken. Bij theologen, doorgaans een verzameling halfgare dominees, moet je al helemaal niet zijn. 

Dat marcheert maar en marcheert maar, zonder te beseffen – zoals de historicus Roelof Bouwman terecht op X opmerkt – dat antisemitisme in den beginne niets anders is geweest dan een uitvinding van theologen. De Joden waren immers de moordenaar van Jezus. Theologen zouden eigenlijk de laatste moeten zijn om op te marcheren tegen ‘genocidaal’ geweld van de nazaten van Nazareth. Zij stonden zelf aan de basis van die genocide.

Volgens Bouwman krijgt Frits Bolkestein gelijk en ‘is er voor de Joden geen toekomst in Nederland’. Met die stelling kan ik het moeilijk eens zijn. Na de oorlog had je in Nederland, ruw genomen, drie soorten Joden:

1. De zionisten. Die vertrokken. Heel begrijpelijk, want Europa had de Duitsers hun gang laten gaan en had het nauwelijks voor de Joden opgenomen.
2. De halve zionisten. Joden die ook naar Israël wilden, maar die tenslotte om moverende redenen toch niet gingen. 
3. De assimilanten. Deze Joden vonden emigratie naar Israël niet aantrekkelijk en gingen, ondanks alles, liever op in de Europese samenlevingen die uiteindelijk veel meer te bieden hadden dan een leven in de woestijn, opnieuw te midden van een vijandige omgeving. 

Welke groep is nu het beste af?

Om eerlijk te zijn, ben ik blij dat mijn vader niet als zionist is vertrokken. Hij noemde Israël ‘een muizenval’ en lijkt daarin gelijk te krijgen. Joden worden geacht veilig te kunnen leven in Israël, maar tegen welke prijs? Altijd maar weer bang zijn dat je bus wordt opgeblazen door een stel terroristen. En voor een serieuze gedachtewisseling lijken mij die vrome Joden, die binnen de Israelische regering steeds meer de dienst uitmaken, ook geen fijne gesprekspartners. 

Groep 2, bestaande uit zij die niet gingen, zit een leven lang opgescheept met het probleem van de  schizofrenie: van jezelf vinden dat je ergens heen moet en toch niet gaan. Solidair willen zijn, maar er niet in slagen dat in de praktijk uit te voeren. 

Joden worden geacht veilig te kunnen leven in Israël, maar tegen welke prijs? Altijd maar weer bang zijn dat je bus wordt opgeblazen door een stel terroristen.

Zo bezien is groep 3, die van de assimilanten, verreweg het beste af. Als Jood valt in Nederland best prettig te leven. Hindernissen zijn er om te overwinnen en ook in ons land zijn vele Joden uiterst succesvol. Ik geef toe dat je beter niet met een keppeltje op over de markt van Slotervaart kunt lopen. En zo zijn er in Nederland nog een paar plekken waar je als (vrome) Jood beter weg kunt blijven. Maar je zult hier niet vaak met z’n duizenden door Hamas omver worden geschoten en we hebben bovendien nog altijd een minister-president die ‘pal staat’ voor Israël. Waarvoor hulde. 

Het kan natuurlijk altijd beter, maar het kan natuurlijk ook altijd veel slechter. Op dat principe zijn veel Joodse moppen gebaseerd.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.