Een onbezorgde studententijd is voor de meesten al jaren een illusie. Een relaxed studentenleven met fijn veel tijd voor sociale avonturen, uitgaan en nieuwe vrienden is steeds lastiger geworden door wanhopige tekorten aan studentenhuisvesting, krappe studiefinanciering en een zakelijke studieomgeving – met onverbiddelijke studieadviezen, minimaal te behalen studiepunten, strenge voortgangstoetsen en andere hordes. 

Maar dat is nog niet alles. Want ‘gewoon’ je bachelor halen met ruime voldoendes is tegenwoordig niet goed genoeg meer. Je telt alleen maar mee als je je overlevert aan honours-trajecten, summa-klassen, excellentieprogramma’s of eredivisie-leergangen. En per definitie natuurlijk een aanvullende master, of liever twee daarvan, of het je nu boeit of niet. 

Het is vrijwel onmogelijk te ontkomen aan de besmettelijke terreur van topprestatie, eminentie en voortreffelijkheid. Het volstouwen van je curriculum vitae met hoogdravende aanvullende superstudent-cursussen is een doel op zichzelf geworden en hoort bij de prestatiecultuur waar onze studenten onder zuchten. 

Het begint al bij de toelating tot sommige opleidingen, waarbij je alleen wordt geselecteerd als je gemiddeld een negenenhalf voor je examens haalt en je motivatie voor de studie Europese bio-sociologie hebt gedemonstreerd door al voor je vijftiende levensjaar mindfulness-training in een verpleegtehuis te geven. 

En je bent nog niet binnen of het uitmuntendheidsterrorisme gaat los. Want als je al niet – op jacht naar cum laude voor je propedeuse – ontevreden bent met een dikke zeven voor je tentamens, dan word je wel spoedig bestookt met uitnodigingen om deel te nemen aan aanvullende excellentietrajecten. Of je voelt je bijna gedwongen aanvullende masterclasses te volgen, of het onvermijdelijke honoursprogramma, of een ander voortreffelijkheidstraject. Want anders dreigt je curriculum vitae onvoldoende competitief te worden voor die begeerlijk mooie buitenlandstages of aantrekkelijke vervolgopleiding. Of dan blijven de deuren misschien wel voor je gesloten op weg naar die prachtige baan bij een glanzend kantoor. 

En ook vanuit universiteiten en hogescholen wordt de zucht naar excellentie flink gestimuleerd. De onderwijsinstellingen doen er alles aan om zo veel mogelijk studenten een honours-traject te laten volgen, stampen University Colleges uit de grond voor de meest briljante studenten of pochen met het aantal deelnemers aan aanvullende masterclass-trajecten. Tot voor kort was het aantal deelnemers aan een excellentieprogramma zelfs onderdeel van prestatieafspraken met het ministerie van Onderwijs. 

Toch begint ook op universiteiten langzaam het besef door te dringen dat prestatiedruk en de zucht naar uitmuntendheid kan doorschieten. De Vrije Universiteit schafte om deze reden afgelopen jaar het cum laude af voor de artsopleiding. Dat gaf overigens wel aanleiding tot een uitgebreide discussie tussen voor- en tegenstanders van het excellentie-denken.

Het is bijna onmogelijk te ontkomen aan de terreur van topprestatie, eminentie en voortreffelijkheid.

Knorrende hoogleraren beweren dat al die extra trajecten alleen maar dienen om te verbloemen dat het reguliere onderwijs naar een bedenkelijk gemiddeld niveau is weggezakt, omdat efficiëntieregeltjes voorschrijven dat zo veel mogelijk ingeschreven studenten een diploma moeten halen. Inderdaad streven faculteiten soms meer naar een zo groot mogelijk ‘rendement’ dan naar een zo hoog mogelijk niveau van de opleiding. Het gevaar van het maximaliseren van al die honours-trajecten en excellentieprogramma’s is dat ze vooral de waarde van ‘gewone’ diploma’s verlagen. 

Maar los daarvan leidt het tot een oneindige ratrace, storende prestatiedruk en een grenzeloze zucht naar het zinloos oppompen van het curriculum vitae, waar opgejaagde studenten allerminst gelukkig van worden. Meer dan de helft van alle studenten ervaart stress en prestatiedruk, met als belangrijkste bron de studie zelf, bleek uit de Monitor Mentale gezondheid studenten hoger onderwijs van het RIVM en het Trimbos-instituut.

Op zichzelf is er natuurlijk niets mis mee als universiteiten en hogescholen extra onderwijs aanbieden aan geïnteresseerde studenten die zich graag willen verdiepen op een specifiek punt. Maar waarom is dat plotseling ‘excellent’ of moet daaraan de titel ‘honours’ worden verbonden? Het hoort gewoon bij een universiteit dat mensen een brede of soms diepe interesse kunnen ontplooien op diverse terreinen, zonder daar direct een voortreffelijkheids-etiket op te plakken. 

En anderen vertalen hun extra of bijzondere interesse juist in deelname aan extra-universitaire activiteiten of maatschappelijke dienstverlening, wat net zo goed bijdraagt aan hun vorming tot academicus en tot breed georiënteerde en in de maatschappij gewortelde homo intellectualis. Of ze organiseren met medestudenten een interessant congres, sporten op hoog niveau, starten een bedrijfje: allemaal nuttige zaken die veel extra kennis en levenservaring genereren. En wellicht net zo excellent als het officieel door de universiteit aangeboden plus-programma. 

Het voortdurende streven naar excellentie staat soms juist het beste resultaat in de weg. Er is niets mis met uitmuntendheid, maar die kun je op vele manieren nastreven. En wellicht is uitmuntendheid ook niet het doel van iedereen. Een meer ontspannen omgang met prestaties en het na te streven niveau zou onze studenten wat meer ruimte geven om hun eigen weg te zoeken en meer plezier te beleven aan hun opleiding. 

Met andere woorden: doe maar gewoon heel goed, dan ben je excellent genoeg.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.