‘De maffia heeft veel invloed in de Europese politiek’
De Duitse journalist Petra Reski (1958) schreef een boek over de internationale invloed van de maffia. Een gesprek over maffia-pr, corrupte politici en Europese vertakkingen. ‘Veel voormalige maffia-advocaten werken tegenwoordig in het Europees Parlement.’ door Richard Funnekotter, foto’s Edoardo Luppari
Het loopt vaak slecht af met mensen die stelling nemen tegen de maffia. Waarom heeft u dit boek geschreven?
“Ik schrijf nu al twintig jaar over de maffia, en ik wilde mensen een indruk geven van die twintig jaar. Vóór de maffia-moorden in Duisburg twee jaar geleden was er, buiten Italië, eigenlijk geen interesse voor artikelen over de maffia. De maffia ‘bestaat’ in feite alleen als er doden vallen. Na de moorden in Duisburg was er interesse in mijn werk; ik werd meteen gebeld. Dit was het juiste moment.”
Is uw leven veranderd sinds de verschijning van het boek?
“In Italië is het eigenlijk hetzelfde gebleven; daar kent iedereen me al van mijn eerdere werk. Maar in Duitsland ben ik naar aanleiding van het boek aangeklaagd wegens smaad. Ik beschrijf een hotel en de eigenaar ervan, van wie ik weet dat hij betrokken is bij de Calabriaanse maffia, de ‘ndrangheta. Een van de meest vooraanstaande maffia-aanklagers uit Calabrië heeft zelfs nog een verklaring naar de rechtbank gestuurd waarin hij stelt zeker te weten dat deze man en dit hotel betrokken zijn bij de maffia uit Calabrië. Maar dat was voor de Duitse rechter niet genoeg. Toen heeft mijn Duitse uitgever een deal gesloten om de rechtszaak snel af te ronden. Daarom zijn nu in de Duitse editie de namen van het hotel en van de eigenaar gecensureerd.”
Een andere bekende maffia-auteur, Roberto Saviano van het boek Gomorra, moest onderduiken na het uitkomen van zijn boek. Voelt u zich nog wel veilig?
“In Italië moet mijn boek nog uitkomen, maar tijdens een presentatie in Erfurt in Duitsland ben ik bedreigd. En ik maakte me daar ook ernstige zorgen over, want dit was de eerste keer dat de maffia het lef had een journalist in het openbaar te bedreigen, in Duitsland dan. Tijdens de presentatie stond een man op die een lang pleidooi hield voor de mensen die betrokken waren bij de moorden in Duisburg. Hij vertelde dat ze eigenlijk arme Italiaanse arbeiders waren, en dat wij veel te snel ervan uit zijn gegaan dat het om maffiosi ging. Aan het einde van zijn betoog zei hij: ‘Ik bewonder uw moed.’ Hij herhaalde dit nog twee keer. Voor mij, en andere mensen die ervaring hebben met de maffia, is het heel duidelijk wat hiermee bedoeld wordt. Maar voor de Duitsers was het dat niet. Die vertaalslag kunnen ze dan kennelijk niet maken.”
Heeft u er dan spijt van dat u dit boek geschreven heeft?
“Nee, zeker niet. Maar ik ben wel teleurgesteld dat er in Duitsland nog steeds zo laconiek gereageerd wordt op de invloed van de maffia buiten Italië. Ik was bij de rechtszaak de aangeklaagde, en heb in feite verloren. Dat was erg vernederend. Het was een deceptie dat niet de maffiosi, maar ik me moest verantwoorden.”
Is er vandaag de dag in Italië nog steeds een sterke, actieve antimaffiabeweging?
“Absoluut. Er zijn nog steeds een heleboel aanklagers die zich puur en alleen met de maffia bezighouden. Alle aanklagers die ik ken, hebben bodyguards. Als je ze wilt ontmoeten, staan er altijd vier of vijf van die kerels om ze heen. En dit is helemaal bizar: politieagenten op Sicilië die de maffia bestrijden, hebben zelfs bodyguards, 24 uur per dag. Politieagenten!”
Maar waarom worden er geen gruwelijke moorden meer gepleegd, zoals op de rechters Falcone en Borsellino in 1992?
“Er zijn altijd moorden geweest op aanklagers, rechters. Maar de toenmalige baas van de cosa nostra, Toto Riina, was zelfs voor maffiabegrippen een bijzonder wrede man. Ik denk dat de maffia geleerd heeft van haar fouten. Het heeft de cosa nostra, de Siciliaanse maffia, tien jaar gekost na die moorden er weer bovenop te komen. Er was zo’n sterke reactie op die moorden in de politiek en onder de bevolking, dat strengere wetten werden ingevoerd. Er kwamen speciale gevan- genissen waar maffiosi geen contact konden hebben met andere gevange- nen. Ze konden hun clan niet meer van achter tralies besturen. En er was toen ook een piek in maffiosi die zich tegen hun clan keerden. Wat dat betreft is de maffia heel pragmatisch. Ze hebben geconcludeerd dat die moorden een stuk meer problemen veroorzaakten dan voordelen opleverden.”
Waarom denkt u dat er zo’n romantisch beeld van de maffia bestaat, niet alleen in Italië, maar ook in veel andere landen?
“Je moet je ten eerste realiseren dat dat imago heel erg in het voordeel van de maffia werkt, en ze dan ook actief pr voert om dat beeld in stand te houden. Het imago van de man van het platteland, die weet op te klimmen en machtiger is dan de staat. Ze hebben zichzelf haast een Robin Hood-achtig imago aangemeten. Met het belangrijke verschil dat ze nooit echt iets aan de armen geven. Daarnaast heeft ook Hollywood hier natuurlijk een belangrijke bijdrage aan geleverd, met films als The Godfather en Scarface.”
Kunt u zich een Italië zonder maffia voorstellen? Ze lijkt haast onderdeel van de cultuur te zijn.
“Ik zou het niet onderdeel van de cultuur noemen, maar het maakt helaas wel deel uit van het politieke en sociale leven. Echt geheel afrekenen met de maffia lijkt me alleen mogelijk als er nog veel meer moorden worden gepleegd op mensen van buiten de maffia. Maar dat gebeurt niet; de maffia doet juist haar best niet op te vallen, door zich bezig te houden met minder in het oog springende zaken. Zoals geld witwassen, daar komen mensen niet tegen in opstand. Je ziet het niet, het treft jou niet, dus waarom zou je er dan boos om worden? Politici praten er ook zelden over; het is niet slim in verkiezingstijd over de maffia te beginnen. Berlusconi heeft zich nog nooit tegen de maffia uitgesproken.”
Vanwege de invloed van de maffia op de politiek?
“Ja, absoluut. In de Italiaanse politiek zitten veel voormalige maffia-advocaten.”
U schrijft hoe het rechtssysteem in Italië eigenlijk ideaal is voor de maffia. Marcello Dell’Utri, rechterhand van Berlusconi en mede-oprichter van Forza Italia, werd tot negen jaar cel veroordeeld, maar is nooit opgesloten. Hoe kan dat?
“Dat is in Italië heel normaal. Hij werd in eerste instantie veroordeeld tot negen jaar cel voor het samenwerken met de maffia. In Italië heb je echter voor elk vergrijp drie rechtszaken. Dus na de eerste veroordeling gaat hij in beroep, en gaat de straf nog niet in. Maar de klok begint wel aan het begin van het eerste proces te lopen wat betreft de verjaring van een veroordeling. Dit soort processen kunnen makkelijk tien jaar duren. Aan het einde van de derde rechtszaak valt de straf dan meestal aanzienlijk lager uit, of is hij verjaard.”
U beschrijft ook hoe de maffia betrokken was bij de oprichting van Berlusconi’s partij Forza Italia. Bestaan die banden vandaag de dag nog steeds?
“Zeker. Tijdens de laatste verkiezingscampagne spraken Dell’Uttri en Berlusconi allebei over Vittorio Mangano, een veroordeelde maffioso. Mangano had een aantal jaren bij Berlusconi in huis gewoond, zogenaamd als zijn stalmanager. Dell’Utri en Berlusconi prezen hem allebei, en noemden hem zelfs een held, omdat hij altijd de verleidingen van het OM had weerstaan om leugens over Berlusconi en de zijnen te verspreiden. Dit was een man die reeds veroordeeld was voor drugssmokkel, moord, kidnapping, en zij noemden hem een held.”
Maar waarom accepteren Italianen dit van hun leiders?
“Dat vraag ik me ook vaak af, maar ik denk dat de Italianen geen alternatief zien. Want het is echt niet alleen rechts in Italië dat corrupt is; links is net zo erg. Onder de vorige regering-Prodi zijn een aantal strenge antimaffiawetten uit de jaren negentig weer teruggedraaid. Zoals ik al zei: de maffia is heel pragmatisch. Ze werkt samen met de mensen die aan de macht zijn, ongeacht of ze links of rechts zijn. Er is een kleine partij onder leiding van Di Pietro, een voormalig aanklager, die echt anders is. Maar die is helaas te klein om echt invloed te hebben.”
Zou Italië financieel wel zonder de maffia kúnnen?
“Dat is een goede vraag. Alle verschillende maffiagroepen samen (‘ndrangheta, cosa nostra, camorra) zijn goed voor zo’n zeven procent van het bnp. Een bedrijf als Fiat is goed voor twaalf procent. Dus ga maar na. Maar ze investeren niets in de arme regio’s van het land, in het zuiden; het geld gaat naar het noorden. Naar Milaan bijvoorbeeld, waar het centrum van de Calabriaanse ‘ndrangheta zit. Daarnaast investeren ze in het buitenland. In Nederland, België, Frankrijk.”
Hoe erg is het gesteld met de infiltratie in Europa?
“De maffia investeert geld over de hele wereld. In de jaren zestig kwam de maffia naar Duitsland. Een aanklager uit Calabrië heeft eens tegen mij gezegd dat Italië niet alleen cultuur exporteert, maar ook de maffia. Italiaanse gemeenschappen vormden zich in andere landen en de maffia volgde. Twee van de mensen die betrokken waren bij de moorden in Duisburg hebben daarna nog bijna twee jaar in Diemen gewoond. Je zou je kunnen afvragen waarom ze juist naar Nederland zijn gegaan.”
En?
“In Duitsland moesten ze zich na de moorden verstoppen voor de politie. Maar in Nederland is het nog makkelijker om als maffioso te werken en te leven dan in Duitsland. Dat vloeit volgens mij voort uit een overdreven politiek correcte houding. Maffiosi zeggen: ‘Wij zijn gewoon arme Italiaanse immigranten; waarom zouden we dan meteen deel uitmaken van de maffia?’ Daar zijn sommige landen erg gevoelig voor.”
Maar hoe infiltreert de maffia dan in Europa?
“Het begint altijd met restaurants en hotels. Dat is de makkelijkste manier, om de simpele reden dat je daar makkelijk mensen kunt ontmoeten en veel Italianen kunt hebben rondlopen zonder dat het verdacht is. Daardoor kunnen dit soort plekken heel makkelijk worden gebruikt voor witwaspraktijken. Je kunt er ook gemakkelijk mensen verbergen. Als ober in een restaurant, of als ‘gast’ in een hotel. De ‘ndrangheta-clan uit San Luca alleen al heeft zestig restaurants in Duitsland. Verder mag je in Duitsland geen afluisterapparatuur op openbare plekken plaatsen. Ze kunnen dus hun zaken bespreken zonder zich zorgen te maken. Dat is in Italië wel anders.”
Is er dan een rol weggelegd voor de EU bij het bestrijden van de maffia?
“Absoluut. In Duitsland moet je eerst een concreet misdrijf begaan voordat je strafbaar bent. In Italië is het echter al strafbaar als je enkel deel uitmaakt van de maffia. Dat zou in heel Europa zo moeten zijn. Het moet ook mogelijk worden beslag te leggen op gelden van de maffia die ze in andere landen investeert; in Italië kan dat al. Het probleem is dat de andere Europese landen denken dat de maffia slechts een Italiaans probleem is.”
Deze wetten bestaan nu dus niet op Europese schaal. Is dat omdat de beleidsmakers gewoon onwetend zijn, of is dit een teken van de invloed van de maffia op Europees niveau?
“Beide. Ze zijn zeker onwetend, maar de maffia heeft ook al veel invloed in de Europese politiek. Marcello Dell’Utri is in 2001 zelfs in het Europees Parlement gekozen, en hield zich daarin bezig met de portefeuille Justitie! En hij is niet de enige. Veel voormalige maffia-advocaten werken tegenwoordig in het Europees Parlement.”
U schetst een vrij negatief beeld.
“Er zijn dan ook weinig signalen die mij optimistisch stemmen. De toekomst ziet er voor de maffia een stuk rooskleuriger uit dan voor de mensen die tegen haar strijden.”
Petra Reski: Maffia – Over peetvaders, priesters en pizzeria’s. Lebowski. €19,90. Ook verkrijgbaar via www.ako.nl.
