Hoewel deze column niet over Matthijs van Nieuwkerk gaat, zoals vorige columns evenmin gingen over Mai Spijkers, voel ik in toenemende mate de behoefte om mijn ongemakkelijke gedachten te delen, die ik naar aanleiding van deze vermeende affaires heb ontwikkeld over grensoverschrijdend gedrag en angstcultuur. 

Niemand, behalve Delphine Lecompte, neemt het graag op voor een klootzak en de gemakkelijke reactie op de onthullingen over misstanden bij Uitgeverij Prometheus en het televisieprogramma De Wereld Draait Door is de wenselijke reactie, zoals het wenselijke altijd de gemakkelijke weg aanwijst, en die luidt dat het allemaal verschrikkelijk is. En het was natuurlijk ook verschrikkelijk voor de direct betrokkenen, daaraan wil niemand afbreuk doen. We gunnen iedere wereldburger levensgeluk en een gezellige werkomgeving en telkens weer is het onverteerbaar wanneer we aan de verschrikkingen van het ondermaanse bestaan worden herinnerd. 

Maar op het gevaar af dat ik de indruk wek het berokkende leed niet serieus te nemen, wil ik met enige klem ergens anders op wijzen. Geen van de beide uitvoerige en diepgravende artikelen die de Volkskrant aan Uitgeverij Prometheus en De Wereld Draait Door heeft gewijd, bracht ook maar één strafbaar feit aan het licht. Daarin verschillen deze beide vermeende affaires met de terechte ophef over de misstanden bij The Voice, waar aangiften zijn gedaan van zedendelicten. Maar hoe hard de Volkskrant zonder enige twijfel ook heeft gezocht en zo diep als de journalisten ook hebben gegraven, er viel kennelijk geen enkele getuigenis op te tekenen van bepotelde stagiaires of fysiek belaagde medewerkers. De details die uit de beide reconstructies naar voren kwamen, wezen op onaangename karaktertrekken van de onderzochte personen, maar niet op misdaden. 

Het punt is dat de wet niemand ertoe verplicht een goede baas te zijn

Dit is relevant. Want dit betekent dat het volksgericht van de collectieve verontwaardiging en de oproep tot cancellen in strijd zijn met het nulla poena-beginsel. Dit komt erop neer dat uitsluitend datgene verboden is wat bij wet verboden is en dat alles wat niet expliciet bij wet verboden is, expliciet door de wet wordt toegestaan. Het is niet verboden om een klootzak te zijn, dus is het expliciet bij wet toegestaan om een klootzak te zijn. Dit lijkt een onnodig legalistische benadering van het probleem, maar dit legaliteitsbeginsel, zoals het ook wel wordt genoemd, is het centrale beginsel van de democratische rechtsstaat. Het is verwoord in artikel 15 van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten en in artikel 7 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Onaardig zijn is een mensenrecht, evenals vloeken, tieren, schelden en jezelf het middelpunt van het heelal achten. 

Mensen die Mai Spijkers of Matthijs van Nieuwskerk willen verdedigen, komen vaak op de proppen met varianten op het spreekwoord dat beweert dat er spaanders vallen waar wordt gehakt. Zij wijzen op de prijs van succes en op de noodzaak om veeleisend te zijn als je de top wilt bereiken. Het idee dat de meedogenloosheid van de baas een garantie zou vormen voor grootse prestaties, is een romantisch idee dat door de feiten wordt weerlegd. Uitgeverij Prometheus is helemaal niet zo’n goede uitgeverij en De Wereld Draait Door zou een beter programma geweest zijn als redacteuren niet uit angst voor de tirades van hun presentator steeds maar weer dezelfde gasten opbelden. Onaardig zijn is geen kwaliteit. Ik ben er zelfs van overtuigd dat tirannieke bazen hun business meer schaden dan goeddoen. Maar het punt is dat dat het punt niet is. Het punt is dat de wet niemand ertoe verplicht een goede baas te zijn. 

Het wordt ongemakkelijk als wij ons de vraag stellen waarom er de laatste tijd zo onevenredig veel aandacht is voor dit type gedrag, dat grensoverschrijdend wordt genoemd, en voor de zogenaamde angstcultuur die daarvan het gevolg zou zijn. Ik vrees dat het symptomen zijn van toenemende collectieve kleinzerigheid. Nu zelfs studenten op de universiteit al een veilige leeromgeving wordt gegarandeerd, wat betekent dat zij angstvallig worden gevrijwaard van iedere gedachte of mening die hun gevoeligheden zou kunnen kwetsen, hebben wij in onze maatschappij in toenemende mate de neiging om ons eigen welbevinden te verheffen tot een morele maatstaf waarmee wij anderen tuchtigen. Als wij het niet fijn hebben, moet dat iemands schuld zijn. Als wij ongewenste druk of tegenwerking ervaren, voelen wij ons onveilig en we hoeven dat maar uit te spreken om gelijk te krijgen, want wie van een onveilige werkomgeving rept, heeft gewonnen, want hij of zij heeft de joker ingezet. In de loopgraven bij Bachmoet, daar heerst pas een onveilige werkomgeving, maar oog in oog met ons eigen persoonlijke onbehagen hebben we het vermogen tot relativeren al lang verloren. Wij zijn ons welbehagen als een grondrecht gaan beschouwen en vinden het daarom niet langer wenselijk om te leren incasseren. 

We moeten opnieuw leren weerbaar te zijn.