Die door Ataturk opgerichte Diyanet is de laatste tijd vaak het nieuws. Kort geleden vanwege een uitgelekt rapport waarin suggesties worden gedaan over hoe andere religieuze en niet-religieuze stromingen onder de duim gehouden moeten worden. Recentelijk weer omdat de hoogste baas van dit instituut een fatwa-tweet de wereld heeft ingestuurd met de volgende tekst: “Er bestaat geen religieus feest met de naam ‘Suikerfeest’. Dat feest heet het Ramadanfeest. Het is fout om een feest aan te duiden met suiker omdat kinderen op die dagen suiker krijgen. Door het woord suiker verliest het feest gewicht aan heiligheid. Degenen die de Ramadanfeest het Suikerfeest noemen moeten hun taal veranderen.”

Om terug te keren naar de jaren twintig van de vorige eeuw: het doel van de seculiere Turkse leiders was om door middel van een staatsmechanisme zodanig controle uit te oefenen op de islam dat die religie niet zou vloeken bij het nieuwe, nationalistische karakter van het gloednieuw land. Het optimistische idee was dat de islam onder strenge toezicht mettertijd naar het voorbeeld van het Christendom zou transformeren naar een religie die de moderniteit niet in de weg staat.   

Maar het pakte anders uit. In de daaropvolgende decennia is Diyanet van Ataturk het beste bewijs gebleken van de grote weerstand van de islam om zich aan te passen aan de nieuwe tijd. Diyanet is uitgegroeid tot een immense staatsinstelling waar tienduizenden ambtenaren en imams onderdak vonden. Na de massale migratie van Turken naar Europa nam deze religieuze instelling ook de overgrote meerderheid van de Turkse moskeeën in Nederland en in andere Europese landen onder zijn hoede. In plaats dat het ministerie de bakermat werd van hervormingsgezinde ideeën over de islam, viel het in handen van mannen met een diep geloof in de onwrikbaarheid van de heilige teksten. Ze voelden veel meer voor de Ottomaanse variant van hun geloof dan voor de experimenten van de seculiere leiders.

In plaats dat het ministerie de bakermat werd van hervormingsgezinde ideeën over de islam, viel het in handen van mannen met een diep geloof in de onwrikbaarheid van de heilige teksten

Het is dan ook geen geheim dat de grote verkiezingszege van Tayyip Erdogan in 2003 met grote vreugde werd onthaald binnen de Diyanet-kringen. De nieuwe sterke man van het land was zelf imam die zijn wens over een dominantere rol van het geloof in de openbare ruimte niet onder stoelen of banken stak. 

Het idee dat de islam  ondergeschikt gemaakt kan worden aan een ander wereldbeeld kan na het experiment met Diyanet wat mij betreft bij het grofvuil. Zelfs in een land als Turkije, waar de seculieren alle staatsmacht inzetten om een dergelijk ideaal een kans te geven, zijn de ‘dromers’ van een koude kermis thuisgekomen. Waar de seculieren de touwtjes van de islam in handen hoopten te hebben, kijken ze nu in de ogen van de bittere werkelijkheid. Diyanet fungeert tegenwoordig als een propagandamachine voor de ijzeren hand van het geloof.

Het idee dat de islam  ondergeschikt gemaakt kan worden aan een ander wereldbeeld kan na het experiment met Diyanet wat mij betreft bij het grofvuil

En zo kan het dus gebeuren dat de hoogste baas van de Diyanet een uitbrander geeft aan de kleinkinderen van Ataturk die het aandurven om het feest na het vastenmaand het Suikerfeest noemen. In publicaties voor kinderen schrijft hetzelfde Diyanet dat de aarde om de zon draait dankzij de sterke vleugels van de engelen. In een andere publicatie prijst de instantie het systeem van een kalifaat aan. Op de internetsite van Diyanet van Ataturk wordt vermeld dat meisjes na hun eerste ongesteldheid de leeftijd van het huwelijk hebben bereikt en dat de leeftijdsgrens voor het huwelijk negen is.

Dat alles doet de Diyanet zonder de schroom van voorheen. Met de borst naar voren doet men dat. Want, zij zijn de winnaars van de strijd die een eeuw heeft geduurd. Ze blaken van trots omdat hun islam zich niet liet hervormen.