Hoe een trein een politieke crisis op de Balkan veroorzaakte
Sinds zeventien jaar werd er weer een treinverbinding vanuit de Servische hoofdstad Belgrado naar het noorden (en door Serviërs gedomineerde) van Kosovo opgezet. Op het eerste gezicht wellicht een opmaat naar een betere relatie tussen de twee landen, maar het liep allemaal anders.
Want Servië heeft Kosovo nooit als onafhankelijk land erkent, maar ziet het als een afvallige provincie. De regering in Belgrado wordt daarin gesterkt door Rusland, China en een aantal EU-landen die hun eigen problemen met binnenlandse separatisten hebben. Maar diezelfde Servische regering wil tegelijkertijd lid worden van de Europese Unie. Een van de voorwaarden voor lidmaatschap is een normalisering van de relaties tussen Belgrado en Pristina, en een tijdje leek dat redelijk de goede kant op te gaan.
Kosovo is Servisch, in 21 talen
Maar toen verscheen er een gloednieuwe, door Rusland gefinancierde trein aan de grens met Kosovo, met als eindstation het (Servische) noorden van de verdeelde stad Mitrovica. Nu is de grens met Kosovo gewoon open en is er – onder meer – iedere dag een busverbinding tussen Belgrado en Pristina, maar deze specifieke trein mocht de grens niet over. De reden: op het vervoersmiddel staat in 21 wereldtalen (waaronder het Albanees) ‘Kosovo is Servisch’; een provocatie aan het adres van de regering van het land.
Door Kosovo werd de trein dan ook als dusdanig beschouwd, en een speciale unit werd naar het noorden gestuurd om de trein koste wat kost tegen te houden. Om de situatie nog een klein beetje gecompliceerder te maken: de centrale regering van Kosovo heeft in het door Serviërs gedomineerde noorden weinig te vertellen, het onderlinge wantrouwen tussen de twee bevolkingsgroepen is enorm. De Servische president Nikolic reageerde met oorlogstaal op het tegenhouden van de trein ‘Als er Serviërs sterven, sturen we het leger’. Met als gevolg dat beide kanten elkaar van oorlogshandelingen betichten, en de schoorvoetende toenaderingen van de afgelopen jaren lijken weer tenietgedaan.
Buitenlandse invloeden
Het incident bracht deze hoek van Europa weer even in het nieuws, en de fragiele vrede op de Balkan wordt danig op de proef gesteld. Maar de timing van het treinincident is niet geheel toevallig, en heeft naar alle waarschijnlijkheid te maken met de aanstaande presidentsverkiezingen in Servië. De huidige president Nikolic is weinig populair, en wordt op sociale media regelmatig belachelijk gemaakt. De trein is dan ook een poging om populariteit te herwinnen onder het conservatieve deel van de bevolking, dat Kosovo als Servisch oorsprongsgebied ziet.
En dan zijn er nog de buitenlandse invloeden, die op dit knooppunt van culturen al sinds mensenheugenis meespelen. Vreemde mogendheden komen en gaan, en de Balkan zit er altijd net tussenin. Tegenwoordig is het niet anders, zoals gezegd werd de trein gefinancierd met Russische roebels, en daarnaast is de verkiezing van Trump een mogelijke trigger voor Belgrado om zich gesterkt te voelen. Kosovo huisvest namelijk sinds het einde van de oorlog in 1999 een permanente NAVO-strijdmacht, en laat Trump nu net diezelfde NAVO als ‘overbodig’ bestempeld hebben.
De herinneringen aan de oorlogen eind jaren negentig zijn nog vers, en men is in Pristina bang dat de Serviërs een annexatie van het noorden van Kosovo ‘naar Krim-model’ voorbereiden. De recente ontwikkelingen in de wereldpolitiek zetten ook in deze regio de relaties weer op scherp, en met name aan de Kosovaarse kant van de grens wordt de adem ingehouden en gewacht op wat komen gaat.
