Jan Cremer leest: Curzio Malaparte
Schrijvers lezen ook. Maar wat lezen ze eigenlijk? In navolging van Ernest Hemingway geven twintig vooraanstaande Nederlandse en Vlaamse literatoren een klein college literatuur. Wat moeten we absoluut gelezen hebben, en waarom? Deze week: Jan Cremer.
Jan Cremer (1940) debuteerde op de kop af vijftig jaar geleden met Ik Jan Cremer. Enkele recensies van destijds:
> “Jan Cremer hoort in een kliniek thuis of in een tuchthuis. Dat een uitgeverij deze smeerlapperij laat zetten, drukken en in de handel brengen, is het erge.” J. van Doorne in Trouw.
> “Jan Cremer is de Douanier Rousseau van de schelmenroman. Zijn boek is een bandeloze ontploffing tussen autobiografie en mythomanie. Ik heb het in één ruk uitgelezen.” Willem Frederik Hermans in Haagse Post.
> “Ik Jan Cremer is de egoïstische titel van een egoïstisch boek dat op naam staat van de al even egoïstische Jan Cremer.” R. Boltendal in De Friese Koerier.
U ziet: de meningen over dit boek waren verdeeld. Maar intussen is Ik Jan Cremer wel een van de best verkochte Nederlandse boeken ooit: wereldwijd ging het boek bijna twaalf miljoen keer over de toonbank (of eronderdoor). Jan Cremer is, naast schrijver, ook beeldend kunstenaar met bij leven al een eigen museum. En olijfboer. Maar boven alles: Jan Cremer is Jan Cremer. Een fenomeen.
/Nachtkastje
Een van zijn bekendste citaten: “Ik lees niet, ik word gelezen,” blijkt toch niet helemaal op te gaan. Cremer: “Momenteel ben ik, zoals zo vaak, verdiept in vrij zware kost. Geschiedenis en biografieën zijn van oudsher mijn favoriete lectuur. Vroeger op school waren de vakken geschiedenis en taal al de enige vakken waar ik door geboeid was en waarmee ik voldoendes op mijn rapport kon halen. Aan literatuur besteed ik zeer weinig tijd, omdat ik er snel door verveeld ben. Ik ontdek altijd wel domme fouten in een tekst en vind dat ik het zelf veel beter, bondiger en sneller kan schrijven. Kortom: ik heb geen geduld voor krampachtige mooie literaire zinnen en oeverloos ziekenfondsgelul.
“Nederlandse literatuur heb ik eigenlijk vrij weinig gelezen, behalve dan natuurlijk de aan mij toegezonden boeken van bevriende schrijvers als Gerard Reve en W.F. Hermans. Met beiden onderhield ik door de jaren heen een vrij uitvoerige correspondentie. Een grote uitzondering is Jan Brokken, die ik ooit zeer terecht ‘de Graham Greene van de Lage Landen’ heb genoemd. Zijn pas verschenen De vergelding is van topklasse. Een meesterwerk van diepgravende fact- and fiction. Prachtig!
“Schrijvers hebben natuurlijk altijd de meest interessante en moeilijke wereldliteratuur toevallig op hun nachtkastje liggen. Een vliegende brigade literatuurvorsers zou dat eigenlijk eens moeten controleren. Ik ben momenteel aan het lezen in Slaapwandelaars van Christopher Clark. En in De omwenteling van Parijs door Ross King, een boek dat voor iedere schilder en schrijver verplichte kost zou moeten zijn. Het is zeer verhelderend verhaal voor iedereen die in moderne kunst is geïnteresseerd.
“Marco Polo van Laurence Bergreen is een van mijn favoriete reisboeken, ook die ligt op mijn nachtkastje. Voorts sleep ik me ook door Carthago van Richard Miles heen en door Overvloed en onbehagen van Simon Schama. Om me te ontspannen duik ik regelmatig in Americana van Joost Zwagerman, die de hedendaagse Amerikaanse geschiedenis van moderne kunst en literatuur meesterlijk en helder weergeeft.”
/De Grote Drie
Wat zijn volgens u de drie beste romans ooit geschreven, en waarom?
“De schrijver waarmee ik mij het meest verwant voel, qua interesses, schrijfstijl en mentaliteit, is Curzio Malaparte. Een Oostenrijks-
> Volga Rises in Europe – Curzio Malaparte. (1943)
> Kaputt – Curzio Malaparte. (1944)
> La Pelle – Curzio Malaparte. (1949)
“Meesterwerken zijn het. Heldere rechttoe-rechtaan verslaggeving. Een scherpe, koele en harde maar ook een romantische en gevoelige weergave van sferen en feiten. Een schrijver met een diepe ziel. Volga Rises in Europe is een voorbeeld voor mij geweest om meer dan twintig jaar lang als verslaggever de wereld rond te reizen. Misschien is dit boek wel de beste reisverslaggeving van na de oorlog.
“Ik voel mij aan hem verwant, misschien wel omdat hij deels van Duitse oorsprong was. Ik beschouw mijzelf eerlijk gezegd niet als een typische Nederlandse schrijver, maar meer als een Saksische schrijver. Een Tubant, geboren en getogen in een fabrieksstad aan de Duitse grens, met aan vaderskant Duitse voorouders. Misschien ook dat het Hongaars-Russische bloed dat ik via mijn moeder heb meespeelt. Dat maakt mij dan nog minder Nederlands, waardoor ik mij waarschijnlijk ook weer tot Russische schrijvers als Maksim Gorki, Fjodor Dostojevski en Anton Tsjechov aangetrokken voel. In ieder geval merk ik steeds weer dat de meeste vaderlandse literaire critici niet weten wat ze met mijn werk aanmoeten, in welk vakje ze het moeten plaatsen, en daarom graag verwijzen naar mijn andere professie: die van kunstschilder. (Overigens springen de kunstcritici van hun kant ook graag weer over naar de literaire ijsschots als ze mijn schilderwerk bespreken.)”
/De Grote Een
“Ik vind dat elke schrijver de dwingende ambitie moet hebben om ‘de beste schrijver ter wereld’ te worden, anders moet je meteen de pen neerleggen, de schrijfmachine in de hoek gooien, de computer bij het grofvuil zetten en het schrijfgerei nooit meer aanraken. Geen valse bescheidenheid, weg met dat calvinistische vitriool. Geloof in jezelf, denk écht dat je de Nobelprijs waardig bent, en zet de champagne klaar ten tijde van de uitreiking (zoals een enkele schrijver doet.)
“Kortom: dit is een overbodige vraag. Ik heb namelijk wel de ambitie om de beste schrijver ter wereld te zijn, de grote één. Toen ik mijn allereerste zin schreef wist ik dat het de wereld ging veroveren. Dit voorjaar wordt het vijftigjarige bestaan van mijn debuut gevierd. Een halve eeuw Ik Jan Cremer, waarvan alleen in Nederland al meer dan een miljoen exemplaren zijn verkocht. Als dat niet een opmaat is tot het worden van de beste schrijver ter wereld, dan weet ik het ook niet. Zet je eigen koers uit en ga varen. En denk aan de uitspraak van Voltaire: schrijven is oorlog.”
/Leeslijst
Volgende week: Ronald Giphart.
