De campagne van Bij1, de partij van Sylvana Simons, is in volle gang. Op 21 maart hoopt zij in de gemeenteraad van Amsterdam gekozen te worden. Hoe leggen Sylvana Simons, Gloria Wekker en hun partijgenoten aan ‘witte mensen’ uit waar ze mee bezig zijn, en hoe houden ze hun achterban bijeen? Een reportage. Iedereen vindt dat het een historische avond is. Gloria Wekker, emeritus hoogleraar gender en etniciteit aan de Universiteit Utrecht, spreekt. Ze heeft het boek Witte onschuld geschreven, over hoe racisme in ons systeem zit ingebakken en hoe wij dat stelselmatig ontkennen. Wekker heeft ons ‘een taal gegeven waarmee we de werkelijkheid kunnen zien’, zegt de inleidster. “Een werkelijkheid waarin zwarte mensen niet het bijverhaal zijn, maar hét verhaal.” Plaats van handeling is een zaaltje in het verenigingsgebouw van de Vereniging Ons Suriname, aan de Zeeburgerdijk, Amsterdam-Oost. Er zijn allemaal mensen van kleur, allerlei kleuren, ook wit. Er zijn broodjes pom en bakkeljauw. De stemming is uitgelaten, strijdbaar. De bezoekers omhelzen elkaar veelvuldig, zoals overlevenden van iets plegen te doen. Er gaan intekenlijsten rond. Als je daar je e-mailadres op schrijft, krijg je in het vervolg e-mail van Bij1, de politieke partij van Sylvana Simons, die in Amsterdam meedoet aan de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart. Wekker is lijstduwer van Bij1. Sylvana is er vanavond niet. In het publiek zitten campagneleider Chihiro Geuzebroek en een Bij1-kandidaat (m/v) die zich afwisselend ‘vreer’, ‘genderzwerver’ of ‘gendermeander’ noemt. De campagne van Bij1 verliep tot dusver chaotisch. Cailin Kuit, op de lijst in Amsterdam, moest haar kandidatuur opgeven nadat de webredactie had vermeld dat ze als psychiater had gewerkt, terwijl ze niet als zodanig stond geregistreerd. Kuit, die aan een rolstoel is gebonden, durfde haar huis niet meer uit, bang door journalisten te worden klemgezet. Om die reden vond een partijtraining plaats bij haar thuis, belegerd door cameraploegen. Via de intercom en de brievenbus eisten de verslaggevers ‘een verklaring’. Ze klopten op de ramen. Na een lange dag en avond kwam Sylvana naar buiten. Gevolgd door de camera’s liep ze zwijgend naar de overkant van de straat, waar haar auto niet bleek te staan, zodat ze opnieuw moest oversteken en eindelijk de gereedstaande BMW vond. Het wekte allemaal de indruk van een club die op het gebied van de beeldvorming nog stappen moet maken. Bij1 is een makkelijke prooi voor wie kwaad wil. Vanuit een practice what you preach-gedachte bestaat de lijst uit waar die voor opkomt: mensen van kleur, met een beperking, en alle varianten van LHBTQI-plus. Bovendien zijn ze links en sterk tegen Zwarte Piet. Knettergek, kortom! Agressief-rechtse bloggers schoppen erop in als wrede kinderen op een al op de grond liggend slachtoffer. Maar vanavond, een zondagavond in januari, blijft al wat verkeerd en lelijk is op veilige afstand. Niemand die het feest komt verstoren, hier komt het publiek ‘genieten van het werk van Gloria Wekker’. Knikken, applaudisseren, als ze vertelt hoe vierhonderd jaar koloniale geschiedenis ons denken over wit en zwart hebben bepaald, ons ‘cultureel archief’ hebben gevuld. We weten het niet, van ons racisme, wij, zelfbenoemd weldenkend wit, en we willen het niet weten. Wij waren toch de good guys? We denken dat we kleurenblind zijn. We houden toch van zwarte mensen, homo’s en dat soort lui? Oké, vooral als ze op televisie zijn, aan het voetballen, dansen of zingen. In het echt kennen we er niet zo veel. Maar we zeggen altijd vriendelijk gedag. Als we in de boekhandel naar een boek over de slavernij zoeken – we zijn erg geïnteresseerd tenslotte – vragen we informatie bij de witte winkelmedewerker en niet bij de zwarte, omdat de eerste er waarschijnlijk meer verstand van heeft. Als haar werk ergens nodig is, zegt Wekker, dan is het in Nederland. Daarom kwam ze in 1992 van Amerika, Los Angeles, terug naar hier. In Nederland was het onmogelijk om over ras te spreken, zegt ze. Over ras praten was iets voor nazi’s, niet voor nette mensen, en niet voor Nederland, dat leuke, vrije en tolerante landje van toen vijftien miljoen mensen, op dat hele kleine stukje aarde. Een gidsland. Nog steeds is racisme iets voor laagopgeleide tokkies, niet voor ons soort mensen. Ons soort mensen wordt boos op wie anders beweert. Het is ook verrekte moeilijk, niet racistisch zijn. Hokjes maken de wereld behapbaar, vooroordelen zijn menselijk en soms nuttig, als vooruitkijken in het verkeer. We discrimineren de hele tijd, tussen mooi en lelijk, zwart en wit, goed en fout. Gediscrimineerden discrimineren elkaar – discriminatievrij leven is bijna niet te doen. Bij1 gaat het proberen, en lijkt daartoe de wereld te willen veranderen, hoe wij zijn, hoe wij denken dat de wereld in elkaar zit. Ook dat wekt wrevel. De Holocaust is nog steeds het morele ijkpunt, zegt Wekker. Het ontneemt het zicht op de misdaad ervoor: het kolonialisme. “De koloniën waren een oefenlaboratorium voor de behandeling van de Joden.” Ze begrijpen haar niet, zegt Wekker. De witte mensen, witte journalisten. Ze willen haar niet begrijpen. Ze leggen haar dingen in de mond. Dat ze zou beweren dat alle witten racisten zijn, dat racisme een exclusief wit fenomeen is. Dat een witte baby racistisch ter wereld komt, geboren wordt met de erfschuld van zijn koloniale voorouders. Dat beweert Wekker allemaal niet. Wat ze wel bedoelt, blijkt moeilijk te begrijpen. ‘Intersectionaliteit’ speelt er een rol in. Je kunt opzoeken wat het betekent, en toch het gevoel houden iets te missen. Het openlijke racisme is niet eens de grootste vijand. Het is vooral het witte privilege van de middenklasse, de vanzelfsprekendheid waarmee voorrechten worden geconsumeerd en het ontbreken van benul daarvan, dat niet te harden is, zegt Wekker. Ze wordt meestal door witte journalisten geïnterviewd, alsof er tegenwicht nodig is tegen zoveel uitgesproken zwartheid. In praatprogramma’s zit altijd een wit iemand naast haar, alsof het beeld zonder wit erin niet in balans is. Na de lezing volgt een ‘intergenerationeel gesprek’ met jongere mensen van kleur erbij. “Ik ben het sowieso met alles eens,” zegt danseres en activist Naomie Pieter. Ook op het podium zit Olave Basabose, een ‘33-jarige Burundees-Nederlandse persoon, veganist, non-binaire transgender, zwart, queer, psychisch afwijkend, verslaafde in herstel, feminist, jurist, entrepreneur, schrijver, financieel onvermogend, activist en wereldreiziger’. Olave stond vorig jaar op de landelijke lijst voor Sylvana Simons’ partij. Na afloop mag ik van Chihiro Geuzebroek drie vragen stellen aan Gloria Wekker. “Vervelend,” zegt die, als na anderhalve vraag blijkt dat ik haar boek niet heb gelezen. Mijn verweer, dat een boek lezen een wel erg grondige voorbereiding is op drie vragen, en dat het verhaal niet enkel over haar gaat maar over Bij1, houdt geen stand. Van dichtbij – van veraf trouwens ook – is Gloria Wekker een vrouw van in de zestig met lange dreadlocks en een bril. Ze heeft niet veel tijd nodig om iemand te doorgronden, te wegen en te licht te bevinden. Ik had beter haar boek wel kunnen lezen, want: “Het is júllie probleem, niet het mijne.” Jullie is witte mannen denk ik. Denkt Wekker in ‘wij’ en ‘jullie’? “Als je mijn boek leest, zie je dat ik niet zo ben. Maar ik ben niet kleurenblind.” “Laten we hier een les uit trekken,” zegt Chihiro. De les is dat je bij iemand als Wekker goed beslagen ten ijs moet komen en niet ver komt met ‘insinuerende vragen’. Wij, de witte mensen, hebben uiteindelijk alleen onszelf ermee. Sylvana Simons (1971) was vj bij TMF, presenteerde het programma De Bus op SBS6 en een groot aantal programma’s op RTL 4, waaronder TV Makelaar, Dancing with the Stars en Char, het medium. Misschien dat haar kijkers daarom zo woest reageerden toen ze politiek actief werd, eerst bij DENK (Turks voor gelijkwaardig), en een rol aannam als bestrijder van Nederlands cultureel erfgoed en voorvechter van zwarten, moslims, transgenders en andere afwijkingen van de gewone, hardwerkende Nederlander. Hadden ze daar verdomme al die jaren naar zitten kijken. Ze kreeg een onwaarschijnlijke hoeveelheid – vooral digitaal geuite – haat en ellende over zich heen. Het meest onsmakelijke geval betrof een carnavalsliedje met een racistisch filmpje, waarin haar hoofd onder meer op een foto van door de Ku Klux Klan opgehangen mensen was geplakt. Dat kon natuurlijk niet, vond iedereen. Dat ging veel te ver. Maar ergens, zo wilde het terzijde, had Sylvana het er ook naar gemaakt. Misschien vinden haar haters Zwarte Piet nog niet het voornaamste dat van ze wordt ‘afgepakt’. Erger is mogelijk dat de antiracisten ons onze positieve kijk op onszelf ontnemen. Internationale instituten wijzen ook steeds op het racisme in Nederland. Bovendien kunnen we niet meer voetballen. We blijken helemaal geen leuk land. Dat is erg wennen. Op woensdagavond 17 januari is het ‘openingsdebat’ van elf Amsterdamse lijsttrekkers, in het Calvijn College in Amsterdam-Osdorp, een voorbeeldschool voor vmbo, getransformeerd van slecht naar goed. Sylvana is er ook bij. Het debat wordt live uitgezonden door AT5 en becommentarieerd door deskundigen van Het Parool. Op de tribune voor het publiek zitten onder meer Chihiro Geuzebroek en de Bij1-kandidaten Jazie Veldhuyzen, Anja Meulenbelt, Anousha Nzume en So Roustayar. Drie, twee, één, telt de regie af, en we zijn live! Er gaan kandidaten een op een in debat en in groepjes van vijf of zes. Allemaal, van GroenLinks tot de VVD en van DENK tot Annabel Nanninga van het Forum voor Democratie, willen ze gezegd hebben dat Amsterdam een prachtige stad is. Over hoe een paar iets minder prachtige puntjes moeten worden opgelost, verschillen ze van mening. Sylvana mag meedoen bij een onderdeel over integratie. Ze komt niet veel aan het woord. Na afloop omhelzen de mensen van Bij1 elkaar weer. “Je bleef rustig en kalm,” zegt Anja Meulenbelt tegen Sylvana. “Jij weet wie je bent,” zegt Anousha Nzume. “Keep your eye on the ball.” Sylvana vindt dat ze iets te lief was. Misschien is het niet erg: “Ik kom van ‘altijd boos’.” Ze wordt aangesproken door de kandidaat van het CDA, die zegt uit te zien naar samenwerking, en door een verslaggever van het ANP, die, in een poging Chihiro Geuzebroek te omzeilen, vraagt of ze Sylvana’s telefoonnummer mag. “Natuurlijk niet,” zegt Sylvana. Ze drinkt cappuccino met drie klontjes suiker. We zitten aan een tafel in een lokaal van de school. Er is een cameraploeg van de NTR, die alles opneemt. Ze maken een film over Sylvana. Ze zit mooi rechtop, superslank, in zwarte kleren. Ze praat in uitstekend geformuleerde zinnen. Ze heeft goed over de dingen nagedacht. In de bijna twee jaar dat ze nu politicus is, of het graag wil worden, heeft ze ondervonden dat ‘mensen die vrezen dat hun macht, de status quo wordt bedreigd, bereid zijn om ver te gaan’. Hoever? “Vind je doodsbedreigingen ver genoeg?” Waarom reageren die mensen zo heftig op haar? “Ik denk dat ze het eng vinden, moeten wennen aan het idee dat ze misschien ruimte moeten maken voor andere mensen.” Over Sylvana en haar partij bestaat veel onbegrip. We kunnen het kennelijk nooit goed doen, constateren de witten. Praten met Sylvana, of met Gloria Wekker, voelt als wandelen op een smal kronkelpad tussen racistische valkuilen. Ikzelf ga onderuit als ik een goedbedoelde vergelijking maak tussen Sinterklaas en je eigen feestje zo aanpassen dat alle bezoekers het naar de zin hebben. “Wij zijn niet op bezoek. Het zijn niet je gasten, het zijn je huisgenoten, familieleden. Het zijn mensen die hier wonen,” zegt Sylvana. Het valt op dat wat ze zegt niet zo radicaal is als wordt beweerd. Ze pleit voor radicale – in de zin van fundamentele – gelijkwaardigheid. Wie kan daar tegen zijn? Ze wil namen van naar onverschrokken – maar tegen toenmalige mensen van kleur wrede – zeehelden genoemde straten en scholen veranderen. Het land zal daar waarschijnlijk niet aan ten onder gaan. “Het zijn de partijen op rechts die willen doen geloven dat wij polariseren, en dat de gemiddelde Nederlander dat ook vindt.” Waarom hebben ze dan zo’n alarmistische toon? Alsof het vijf voor twaalf is, de hele tijd, een ondergangsgedachte die ze delen met hun tegenpolen op rechts. Hoe erg is het nou met het racisme? Is Bij1 niet een veel te ingewikkelde partij, die probeert te verenigen wat onverenigbaar is: islam en vrouwenrechten, moslims en homo’s, moslims en transgenders? “Sorry, maar ik heb moeite met dit soort aannames,” zegt ze. “Ik denk dat je ons niet goed begrijpt. Moslims, vrouwen, homo’s en hetero’s zijn geen homogene groepen. Het is te kort door de bocht als je zegt dat moslims niks van transgenders moeten hebben. Zo hou je stigma’s in stand. Er zijn ook moslims die transgender zijn.” “Laatste vraag,” zegt Chihiro Geuzebroek. Desondanks praten we door. Over de bij het elimineren van Cailin Kuit aan de dag gelegde wellust. “Ik ken die emotie niet. Ik haal er geen genot uit mensen kapot te maken, te belagen, op de ramen te bonken.” Over ‘intersectionaliteit’. Ik begrijp het nog steeds niet. “Waarom kost dat zo veel moeite? Ik heb geen universitaire opleiding en ik begrijp het ook.” Intersectionaliteit, zegt Chihiro, is ‘de opeenstapeling van verschillende posities die er samen voor zorgen dat groepen ingesloten of buitengesloten worden’. Sylvana probeert het met ‘kruispunten’, ‘kruispuntdenken’: “Armoede en wonen, seksisme en racisme staan nooit los van elkaar, ze komen elkaar op kruispunten tegen. Als je kijkt naar de afzonderlijke fenomenen, los je de problemen niet op. Intersectionaliteit kijkt naar het systeem.” Dat we elkaar niet begrijpen, heeft met taal te maken, zegt ze. “We denken dat we over hetzelfde praten, maar dat is niet zo.” Daarnaast is het programma van Bij1 inderdaad ambitieus. Het systeem veranderen is alles veranderen. Mensen hebben het systeem geïnternaliseerd. Het systeem is niet goed. “Het is het systeem waardoor het succes van schoolkinderen nog steeds afhangt van wie hun ouders zijn, in welke wijk ze wonen. Het is de school, de openbare ruimte, thuis, de media, al die facetten. De samenleving is een construct.” We moeten afbreken en opnieuw opbouwen. Bij1 pleit voor quota: de helft vrouwen, overal, zoveel procent mensen van kleur, in de politiek, in bedrijven, in het bestuur. “In Zuidoost hebben de meeste schoolverlaters een diverse achtergrond, maar 87 procent van de politie is er wit. Dat is raar. Leerlingen met een diverse achtergrond doen het op school fantastisch. Meisjes binnen die groep doen het helemaal goed. Maar op de arbeidsmarkt ontstaat er een gat tussen prestatie en representatie. Ze worden niet aangenomen of gaan er bij een crisis als eerste uit. “Als jij bij mij op bezoek komt, geldt er een aantal regels. Je trekt je schoenen uit, en als je iets uit de koelkast pakt, leg je hetzelfde weer terug. Maar als jij bij mij komt wonen, maak ik plek voor je. We bepalen samen waar de kast komt, wie er boodschappen doet, wie de vuilnis naar de container brengt. Dan ben je geen gast meer, maar gezin geworden. Dat is een wezenlijk verschil. Huisgenoten hebben evenveel recht van spreken. “Wij zijn niet de partij die polariseert, die moslims tegenover vrouwen of homo’s zet. Ik maak geen probleem van dingen, heb daar geen plezier in. Wat heb ik hierbij te winnen? Denk je dat ik er lol in heb om aangifte te doen, om steeds met scepsis te worden benaderd? Dat het leuk is om met de dood bedreigd te worden? Wat zit erin voor mij?” De film van de NTR wordt later dit jaar uitgezonden.