Spring naar de content
bron: Madelon Franssen

Biografiecongres: wat we kunnen leren van de Russische biografie

Met de groeide populariteit van het genre biografie bevindt Nederland zich in een heuse ‘gouden eeuw van de biografie’. Tot op heden keken we daarbij vooral naar de ontwikkelingen in Amerika, tot hoogleraar Hans Renders besloot om biografen van over de hele wereld uit te nodigen in Groningen, om eens bij te praten over het genre in Rusland, Vietnam en Nieuw-Zeeland. 

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Nico Hofstra

Diffrent lives, het internationale congres van het Groningse Biografie Instituut, ontving nooit eerder een zo divers gezelschap aan biografie-experts, onder meer uit Canada, de Verenigende Staten, Italië, Rusland en Zuid-Afrika. De specialisten gaan dieper in op de vraag hoe het genre biografie vertegenwoordigd is in verschillende werelddelen en, niet onbelangrijk, wat ze van elkaar kunnen leren.

Na het horen van de aanwezige biografen blijkt al snel hoe verschillend het genre in de diverse landen wordt beoefend. Zo kent Italië bijvoorbeeld een breed scala aan biografieën van katholieke heiligen, zijn in Nieuw-Zeeland vooral de sportersbiografieën gewild en telt elke Zuid-Afrikaanse boekhandel drie kasten met boeken over Nelson Mandela – door biograaf Lindie Koorts omschreven als heuse ‘Mandela-industrie’. Het zijn overigens de politieke biografieën die in bijna elk land het meest populair zijn.

Nederland vs. Amerika

Dat we in ons eigen land spreken van een ‘gouden eeuw van biografieën’ is niet gek: naast een heus Biografie Instituut, een Nederlandse Biografie Prijs – vorige week uitgereikt aan Onno Blom voor zijn biografie van Jan Wolkers – kent Nederland een ruim aanbod aan wetenschappelijke biografieën. “Maar ik zou niet weten wat het academische niveau van bijvoorbeeld de Russische of Vietnamese biografie is,” zegt hoogleraar en directeur Hans Renders van het Biografie Instituut. “Vandaar dat we dit evenement organiseren.”

Naast Nederland is met name Amerika een biografieland waar het genre de laatste tien jaar aan populariteit heeft gewonnen. Elke maand verschijnt daar wel een biografie van John F. Kennedy en zelfs tweemaal per maand een boek over Jimmy Carter. De kwaliteit van de Amerikaanse biografieën lijkt overigens op dat van Nederland: “De publicaties zijn wars van ideologie en strevend, zoals het eveneens goede journalistiek betaamd, naar waarheidsvinding,” aldus Renders.

Vietnam & Rusland

De veelal vertaalde Amerikaanse biografieën kennen we goed en geven ons wellicht meer inzicht in de Amerikaanse politiek en maatschappij. Een biografie uit China of Rusland zou datzelfde effect kunnen hebben en ons meer kunnen leren over de Russische of Chinese cultuur. Dat een dergelijke biografie veelzeggend kan zijn voor de cultuur van een land, onderstreept professor Phuong Ngox (Jade) Nguyen van de Franse Universiteit van Aix-Marseille.

“Vietnamezen zijn enorm geïnteresseerd in mensen,” zegt ze. “Onderdeel van onze cultuur is het stellen van persoonlijke vragen bij eerste ontmoetingen, bijvoorbeeld vragen over familie en of iemand getrouwd is of niet.” Deze traditie is volgens Nguyen al eeuwenoud, want nog steeds dient het werk van de Chinese historicus Sima Qian (ca. 145 v. Chr tot ca. 86 v. Chr.), met zijn levensbeschrijvingen van koningen en beroemdheden als voorbeeld voor hedendaagse Vietnamese biografen.

Minder oud is het genre in Rusland, waar biografisch onderzoek pas de afgelopen jaren geleidelijk aan wordt geaccepteerd door de wetenschap. Dat wil uiteraard niet zeggen dat de gemiddelde Rus geen interesse heeft in haar vele historische landgenoten, zo zegt Evgeniya Petrova van de Higher School of Economics in Moskou. Specifiek noemt ze het biografisch televisieprogramma op de Russische Channel One, waar grootheden als ballerina Maya Plisetskaya, de dichter Joseph Brodsky en astronaute Valentina Tereshkova worden geportretteerd.

Een groot verschil tussen de Nederlandse en Russische biografie gaat over de academische mores, aldus Petrova: “Ik was bijvoorbeeld aanwezig bij de doctoraatsverdediging van Nick Weber aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij promoveerde bij Renders op zijn biografie van Mondriaan. In Rusland komt een promotieonderzoek in de vorm van een biografie nauwelijks voor, omdat de methodologische eisen in de Russische academische wereld nou eenmaal anders zijn.” Russische promovendi op een biografie bestaan wel, zo ontdekte ze, maar het waren er slechts zes in de afgelopen drie jaar.

Het geringe aantal zegt uiteraard niks over de kwaliteit en aard van de Russische biografie. Petrova: “Ik kan me zo voorstellen dat men vragen heeft over de mogelijkheid om een kritische biografie te schrijven over bijvoorbeeld een Russische politicus, of zelfs een kritisch verhaal over Poetin. Ik zeg: ja, dat is mogelijk. Dergelijke publicaties heb ik zelfs gevonden in de Russische Staatsbibliotheek. Echter, op dit moment zijn er zoals gezegd vooral veel vragen over het academische niveau en de methodologische basis van de Russische biografie.”

Samenwerking

Het is wellicht interessant om de stand van de Russische, Vietnamese en Zuid-Afrikaanse biografie te kennen, maar wat heb je er in de praktijk aan? Best veel, zegt Renders, die stelt dat biografen, zelfs met een hele andere achtergrond elkaar op vele manieren van dienst kunnen zijn.

Het delen van kennis tussen de landen komt al enigszins voor en levert nu al bijzondere projecten op. Als voorbeeld noemt Renders de Zuid-Afrikaanse biograaf Lindie Koorts, die jaren geleden contact met hem zocht. “Ze vertelde dat ze graag een biografie zou schrijven van D.F. Malan, de premier van de Unie van Zuid-Afrika die in Utrecht studeerde en veel inspiratie haalde uit de Nederlandse gereformeerde gemeenschap.” Koorts kwam vervolgens naar Groningen, deed op advies van Renders onderzoek in de Nederlandse archieven en publiceerde haar biografie in 2014.

Daarnaast verschijnen er regelmatig publicaties over de theorievorming van de biografie. Renders publiceerde in samenwerking met Joanny Moulin, professor aan de Universiteit van Aix-Marseille en president van het Biography Society, een serie essays onder titel ‘Great Biographers’. En met de befaamde Amerikaanse biograaf Nigel Hamilton schreef Renders een vorige week verschenen serie essays onder de titel ‘Het ABC van de Biografie, tegelijktertijd uitgekomen in een Engelstalige editie; ‘The ABC of Modern Biography’, over de ‘valkuilen en vergezichten’ van de het genre biografie.

Renders: “Dit soort samenwerkingen gaan we, ook door deze congressen, vaker zien. Die congressen zullen hopelijk een bijdrage leveren aan de kwaliteit van biografieën wereldwijd.” Zo is Nigel Hamilton in Groningen gepromoveerd op een biografie van Franklin Delano Roosevelt. In de wandelgangen van Different Lives vertelt Nixon-biograaf John Farrell dat hij zijn doctorstitel aan het Biografie Instituut hoopt te verwerven met zijn te schrijven biografie van Ted Kennedy.