First Man: politiek statement én Hollywoodvermaak op zijn allerbest
In 1969 was het door rassenrellen verdeelde Verenigde Staten even één, toen Neil Armstrong als eerste man op de maan zijn befaamde woorden “That’s one small step for man, one giant leap for mankind” live op tv uitsprak. Bijna 50 jaar later verdeelt de eerste speelfilm die erover is gemaakt, First Man, het land tot op het bot. Conservatieven – aangejaagd door president Trump – beschuldigen de film zelfs van anti-Amerikanisme. De Koude Oorlog woedt nog altijd, alleen nu in de VS zelf.
Eigenlijk is het bizar te bedenken dat er nu pas een film over de landing van de eerste man op de maan is gemaakt, decennia nadat de wereld in de greep was van de Apollo raket en de Eagle maanlander. Of je moet meegaan in de talloze samenzweringstheorieën dat de maanlanding één grote gefilmde hoax is, ergens in een loods vastgelegd door de beroemde regisseur Stanley Kubrick. Na zijn meesterwerk 2001 A Space Odyssey had hij immers genoeg ervaring met het filmen van een ruimte-expeditie.
Behalve talloze documentaires over de maanmissie met de Apollo 11 en wat films over latere ruimtereizen heeft Hollywood zich nog niet eerder aan dit staaltje Amerikaans patriottisme willen wagen. Misschien lag het wel aan het saaie en gedegen imago van Neil Armstrong die zichzelf nooit op de voorgrond stelde. Over hem is geen echte heldenfilm te maken, moet de gedachte bij de filmstudio’s zijn geweest. Alhoewel Hollywood ook nooit vies is van een flinke draai aan de werkelijkheid geven.
Controverse meteen duidelijk
Wie First Man heeft gezien, snapt echter wel meteen de controverse. Regisseur Damien Chazelle – die een paar jaar geleden zijn Oscar voor La La Land op het laatste moment moest afstaan aan de makers van Moonlight – heeft van Neil Armstrong een echte anti-held gemaakt en de film zelf ontdaan van alles wat maar doet denken aan patriottisme en nationalisme. First Man is vooral een film over Armstrongs harde werken, zijn sobere leven en zijn drijfveer om anderen te laten meedelen in zijn succes. First Man gaat vooral over een introverte man die deels door toeval – astronauten die eerst zouden gaan, verongelukten vlak voor de maanmissie – als eerste zijn voetafdruk in het maanoppervlak achterliet. Hoofdrolspeler Ryan Gosling maakt van Armstrong een familieman met twee zoons, getraumatiseerd door de vroege dood van zijn dochtertje. Daarbij blijft – op een enkel moment na – het sentiment volstrekt achterwege. Regisseur Chazelle schakelt in een razend knappe montage snel tussen de mens Armstrong thuis en de ingenieur Armstrong bij NASA.
Niet alleen zet Chazelle een zeer genuanceerd beeld neer van Armstrong, ook deinst hij er niet voor terug om alle controverses rond NASA en de maanmissie te laten zien. Bijvoorbeeld dat de druk niet alleen van buitenaf kwam – de Russen wonnen het met hun ruimtevaartprogramma steeds van de Amerikanen – maar ook in de VS zelf nam de kritiek snel toe. De NASA kreeg miljarden toebedeeld, terwijl het land gebukt ging onder armoede, vervallen steden en grote raciale spanningen. Indrukwekkend voorbeeld is de voordracht van het gedicht ‘Whitey on the Moon’ (de witte man op de maan).
Chazelle laat op niet mis te verstane wijze zien dat de NASA in een bubbel zat, opgezweept door de retoriek van politici in de ‘space race’ met de Russen. En de uiteindelijke raket die naar de maan werd geschoten, rammelt in de film zo hard, dat het eerder toeval lijkt dat de missie goed eindigde. De kritiek die vlak na de wereldpremière van First Man in Venetië vorige maand vooral in de VS te horen was, draaide echter maar om één ding: de Amerikaanse vlag. De film laat namelijk niet zien dat de ‘stars and stripes’ vlag aan een stok in het maanoppervlak werd gedrukt. ‘Gefundenes Fressen’ voor president Trump die in de film het tegenovergestelde zag van zijn motto ‘Make America Great Again’. In een interview zei Trump er vorige maand dit over:
“It’s almost like they’re embarrassed at the achievement coming from America, I think it’s a terrible thing. When you think of Neil Armstrong and when you think of the landing on the moon, you think about the American flag. For that reason, I wouldn’t even want to watch the movie.”
En Trump is niet de enige. Zelfs Buzz Aldrin, die samen met Neil Armstrong op de maan rondsprong, sprak er schande van. Terwijl de vlag wel degelijk te zien is, alleen niet het moment dat hij wordt neergezet. De ironie wil dat bij het verlaten van de maancapsule terug richting aarde de motoren door Aldrin zoveel stof veroorzaakten, dat de vlaggenstok omviel en bedolven werd onder een laag maanstof.
Een nog grotere ironie is dat de NASA in eerste instantie dacht aan een VN-vlag in plaats van de Amerikaanse. Toen het Congres daar een stokje voor stak, kreeg NASA wel voor elkaar dat er op de maan een ronde schijf werd gelegd met daarin op microfiches vredesverklaringen van leiders van 73 landen, inclusief een zalvende tekst van toenmalig koningin Juliana.
En op een eveneens meegenomen gedenksteen stonden de internationale tekst: “Here men from the planet Earth first set foot upon the Moon, July 1969 A.D. We came in peace for all mankind”. Verre van America First dus. Alles wat nu maar enigszins doet denken aan internationale samenwerking, is in het huidige Amerika taboe. First Man gaat hier vooralsnog dapper tegenin, als politiek statement én als Hollywoodvermaak op zijn allerbest.
