De Russen zouden mijnen hebben gelegd onder de stuwdam in de Dnepr bij het strategische Cherson. Als deze wordt opgeblazen heeft dit voor de Russen een symboliek die net zo sterk is als Stalins strijd tegen de nazi’s. Dat Poetin steeds meer Russen evacueert uit het gebied suggereert dat hij niet zo rücksichtslos te werk wil gaan als zijn voorganger Stalin. Nog niet. Maar Oekraïne kan zich opmaken voor het ergste. Het stuwmeer omvat namelijk ruim achttien kubieke kilometer water, bijna net zoveel als het Comomeer. Als dat losbreekt ontstaat er een zondvloed van meters hoog.

De stuwdammen in de Dnepr zijn altijd de droom en de nachtmerrie geweest voor de Russen, trots én vernedering. De eerste grote stuwdam in de Dnepr – een 2285 kilometer lange ‘vlakkelandsrivier’ met maar 320 meter hoogteverschil – was de technologische droom van de Sovjet-Unie. Lenin had gezegd: ‘Communisme is Sovjetmacht plus elektrificatie’. Schrijver H.G. Wells ging in 1919 te midden van armoede en burgeroorlog op bezoek bij ‘de dromer in het Kremlin’, bij deze ‘elektrische utopist’. Wells was sceptisch. Lenin riep hem toe: ‘Komt u over tien jaar terug, dan zult u zien wat er is bereikt!’

In 1926 begon men aan de eerste waterkrachtcentrale, met spades en handkarren, in 1927 begon men aan de stuwdam in de Dnepr, beide met behulp van Amerikaanse turbinefabrikanten. Twintigduizend arbeiders werkten er aan, wie tien minuten te laat kwam kreeg zes maanden strafkamp. Op 1 mei 1932, in dezelfde maand als onze Afsluitdijk werd geopend, werd de stuwdam ingewijd, vóór het einde van het Vijfjarenplan, iedereen huilde van blijdschap over deze ‘Droomfabriek van het communisme’. Met 560 megawatt was de waterkrachtcentrale de grootste van Europa. De ‘Sovjetmens’ had gezegevierd. De stroom maakte aluminiumfabrieken mogelijk. Dnipro werd de geheimzinnige ‘Raketstad’ van de USSR.

Het feest was nog niet voorbij of er brak een hongersnood uit, ook door Moskou bevolen, als ‘nevenschade’ van de collectivisatie van de landbouw. De boeren verzetten zich namelijk, verborgen hun graan, slachtten het vee. De hongersnood eiste naar schatting tussen de 2,5 en 7,5 miljoen doden. Poetin zal de getallen kennen. Nu betreft dit soort aantallen gevluchte Oekraïners.

Oekraïne kan zich opmaken voor het ergste. Het stuwmeer omvat namelijk ruim achttien kubieke kilometer water, bijna net zoveel als het Comomeer

De kwetsbaarheid van een dam in oorlogstijd is altijd groot geweest. Defensie was om die reden ook lang tegen de Afsluitdijk. Deze zou de tactiek van de inundatie, al succesvol tegen de Zonnekoning, ondermijnen. Vernietiging van infrastructuur en het onder water zetten van gebieden om de vijand tegen te gaan is al sinds Methusalem onderdeel van de tactiek van de verschroeide aarde: alles vernietigen wat nuttig kan zijn voor de vijand.

In de Tweede Wereldoorlog werden over en weer bruggen, dijken en stuwdammen opgeblazen. Om de oprukkende nazi’s tegen te houden liet Stalin de Dnepr-stuwdam, deze Sovjet-trots, in juni 1941 opblazen. In mentaal opzicht is het te vergelijken met het opblazen van de Afsluitdijk en de Oosterscheldedam tegelijkertijd, of het opblazen door de Amerikanen van het Panamakanaal. Hoeveel Sovjet-burgers en soldaten erdoor verdronken is onduidelijk. De schattingen variëren van twintig- tot honderdduizend. De nazi’s herstelden de stuwdam, maar toen ze zich in 1944 zelf moesten terugtrekken bliezen zij hem weer op.

In het kader van de ‘de-Sovjetisering’ van Oekraïne werden in 2016 alle communistische symbolen van de stuwdam verwijderd, ook het naambordje dat zei dat de dam naar Lenin was vernoemd. Dit gebeurde ook bij de andere vijf stuwdammen in de Dnepr, waarvan de nu omstreden Kakhovka-stuwdam de laatste is in de gekanaliseerde ‘Dnepr-waterval’. Het water van dit giga-stuwmeer koelt de kerncentrale Zaporizja. Tel uit je winst als dit water er niet meer is. De centrale loopt nu op noodstroom.

Dat Poetin Russen evacueert betekent niet dat hij humaner is dan Stalin. Hij wil simpelweg ‘eigen volk eerst’ weg hebben voor hij verder gaat met de vernietiging van de Oekraïne.

Water is het levenselixer van de mens en van de samenleving. Water en stroom zijn hetzelfde, ook in symboliek. Vooralsnog willen de Russen de stuwdam nog in leven houden. Een reden kan zijn dat het lange kanaal vanuit het stuwmeer de Krim van zoet water voorziet. Als Poetin toch besluit de zondvloed over het gebied rond Cherson te laten komen, en de conventionele waterkrachtcentrale bij Kahkovka valt uit, betekent dat verdere black-outs in de stroomvoorziening van Oekraïne.

Nog belangrijker: in 1932 waren er nog geen kerncentrales zoals iets verderop bij Zaporiszja. Nu wel. 

Henri Beunders is emeritus hoogleraar publieke opinie. Zijn huidige onderzoek gaat over de technologische dromen en nachtmerries in de moderne cultuur.

Heeft u ook een actueel opinieartikel geschreven dat u graag bij een groot publiek onder de aandacht wilt brengen? Mail het stuk (maximaal 500 woorden) dan o.v.v. Zeepkist naar [email protected]. De beste stukken plaatsen we op onze website.