Ik zeg het vaak: ik heb enorm geluk met mijn Italiaanse schoonmoeder. Zij is een beschaafde, gereserveerde, intelligente en uiterst beminnelijke dame en dat had gemakkelijk helemaal anders kunnen zijn, vooral in Italië. Bovendien is zij een geleerde: emeritus hoogleraar patristiek. We doen het nooit, maar in theorie zou ik met haar in het Latijn kunnen converseren. 

Gisterenavond kwam zij bij ons eten. Terwijl Stella en ik de risotto maakten, had zij belangstelling voor mijn nieuwe boekenkast. Zo iemand is zij. Tijdens het diner kwamen wij te spreken over de Italiaanse politiek. Hoewel niemand van de drie aanwezigen nog overtuigd hoefde te worden van de verwerpelijkheid van premier Giorgia Meloni, werden daaraan veel woorden vuilgemaakt. De vraag die dan altijd vroeg of laat opkomt, meestal vroeg, is wie haar kan uitdagen. 

Het antwoord op die vraag ligt voor de hand, want de linkse Partito Democratico heeft sinds een paar maanden een nieuwe leider. Zij heet Elly Schlein. Zij is jong, maar desondanks ervaren. Zij is competent en welbespraakt en zij heeft de juiste prioriteiten. Als ik stemrecht zou hebben in Italië, zou ik serieus overwegen om op haar te stemmen. Maar mijn schoonmoeder had haar eergisteren op televisie gezien. Ze was te gast in een talkshow, waar zij een intellectuele analyse had gegeven van de problemen van Italië en mijn schoonmoeder vertelde dit verrassend genoeg met het doel om aan te tonen dat zij ongeschikt was als oppositieleider. 

‘Schlein is te intelligent,’ zei zij. ‘Zo bereikt ze onderbuik van de Italianen niet.’ Zelfs zij. Zelfs mijn intellectuele schoonmoeder denk dat analytische vermogens een handicap vormen en dat vertoon van intelligentie politieke zelfmoord is. 

De onverdraaglijke saaiheid van Pieter Omtzigt doet in dit opzicht wonderen. Zijn paradoxale populariteit dwingt zijn tegenstrevers om zich tot zijn ergerniswekkende technocratische vasthoudendheid te verhouden. 

Ik ben ervan overtuigd dat het volk snakt naar competente en intelligente leiders. Ik hoop dat de nieuwe wind die in deze dagen waait door Den Haag de voorbode is van een koerswijziging in het politieke debat en dat politici hun angst zullen verliezen om elitair over te komen zodra zij verstandig beginnen te spreken over inhoudelijke zaken. De onverdraaglijke saaiheid van Pieter Omtzigt doet in dit opzicht wonderen. Zijn paradoxale populariteit dwingt zijn tegenstrevers om zich tot zijn ergerniswekkende technocratische vasthoudendheid te verhouden. 

Het volk zoekt naar redenen om zijn eigen onderbuik te mogen negeren. Alleen heeft niet iedereen dat nog door. De media zullen hun uiterste best blijven doen om elke oprisping van inhoudelijk debat te reduceren tot petit histoire en persoonlijke quisquilia, omdat daar nog steeds gedacht wordt dat kijkcijfers en clickbait de waarheid reflecteren. 

Ik verontschuldig mij dat ik op dit punt in deze column over mijzelf begin te spreken, maar het is de effectiefste manier om duidelijk te maken wat ik bedoel. De Volkskrant heeft een leesclub van ruim tienduizend leden en deze maand lezen zij mijn roman over Alkibiades. Heel vaak bereiken mij berichten, zowel privé als via de kanalen van de leesclub, van lezers die zeggen dat zij bang waren om aan mijn boek te beginnen, omdat het de reputatie heeft omvangrijk en moeilijk te zijn, dat zij in het begin moeite hadden met de lectuur, maar dat zij uiteindelijk dankbaar waren voor het feit dat de leesclub hen een aanleiding had verschaft om het grote avontuur aan te gaan. Mensen zijn dankbaar als ze worden uitgedaagd. 

Maar op te veel plekken in onze samenleving zitten te veel betuttelaars die denken dat het al heel snel veel te moeilijk wordt voor de mensen. Het is een verkeerd en funest idee van democratie om te denken dat iedereen zich moet aanpassen aan het laagst mogelijke niveau om iedereen in staat te stellen om mee te doen. Het misdadig om telkens maar weer de eindtermen van het onderwijs te versimpelen, omdat er te veel leerlingen zakken. De lat lager leggen leidt per definitie tot kwaliteitsverlies. Uitsluiting voorkom je niet door infantilisering, maar door verheffing. Onze taak zou het moeten zijn om iedereen eindelijk eens serieus te nemen. 

Stel dat je directeur bent van een instantie die is opgericht om het Nederlandse boek onder de aandacht te houden en om lezen te bevorderen. Je zou je op twee manieren van je taak kunnen kwijten. Je kunt de literatuur infantiliseren vanuit het idee dat commerciële troep voor niemand te moeilijk is en dat je de literatuur daarmee ontdoet van haar elitaire imago. Wat je daarmee bereikt, is dat niemand nog begrijpt wat de waarde van literatuur zou kunnen zijn en waarom je een boek zou moeten lezen. Of je kunt het beste van het beste propageren met de intentie om te laten zien hoe waardevol het waardevolste is dat wordt geschreven. Wat je daarmee bereikt is dat je betere lezers maakt van lezers en dat je duidelijk maakt dat het de moeite loont om zich in te spannen om tot die groep lezers te mogen behoren. In plaats van de lat lager te leggen om niemand uit te sluiten, probeer je zoveel mogelijk mensen te verheffen tot het hoogste niveau. Welke manier zou beter werken?

Allemaal reuze-gezellig en mediageniek uiteraard, maar de producten van diegenen in de familie Chabot die daadwerkelijk al eens eerder iets hebben geschreven geven weinig reden om veel te verwachten van de literaire kwaliteit van het gezamenlijke knutselwerkje.

De stichting CPNB, die al sinds mensenheugenis de Boekenweek organiseert, is de beschermvrouwe van de eerbiedwaardige traditie van het Boekenweekgeschenk, die uniek is in de wereld. De grootste schrijvers van de afgelopen decennia hebben in opdracht van het CPNB een novelle geschreven die gratis werd uitgedeeld en die grote volksstammen ongevraagd confronteerde met de kracht van literatuur. Maar vanuit de misvatting dat je meer mensen bereikt als je troep in de aanbieding hebt, heeft het CPNB dit jaar besloten om het eerbiedwaardige instituut te verkwanselen door de familie Chabot gezamenlijk een boekje te laten schrijven over haar hond. Allemaal reuze-gezellig en mediageniek uiteraard, maar de producten van diegenen in de familie Chabot die daadwerkelijk al eens eerder iets hebben geschreven geven weinig reden om veel te verwachten van de literaire kwaliteit van het gezamenlijke knutselwerkje. Maar daar was het de CPNB natuurlijk ook niet om te doen en precies dat is het erge. Het CPNB heeft ook een educatieve taak en verlaging van de eindtermen is verraad aan de educatieve opdracht, net als in het onderwijs. 

Kwaliteit is niet elitair. De neerbuigende aanname dat kwaliteit te moeilijk is voor de meeste mensen is elitair.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.