Spring naar de content

Roemers revolutie: wordt de SP de nieuwe PvdA?

Het gaat slecht met de PvdA. De sociaal-democraten moeten in de meest recente peilingen VVD, D66, CDA, PVV en SP voor zich dulden, ze verloren bij de Europese verkiezingen en vooral het historische verlies bij de gemeenteraadsverkiezingen heeft er fors ingehakt.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Edwin van Sas

De bestuurspartij verloor lokaal een kwart van de stemmen en zelfs een derde van het aantal wethouders, waaronder ‘zware’ posten in Amsterdam, Rotterdam en Utrecht. De conclusies dat ‘de PvdA beter kan worden opgedoekt’, ‘nergens meer voor staat’ en ‘kapotgaat van nepotisme’ komen ons bekend voor, van de verkiezingsnederlagen van het CDA, maar de praktijk blijkt altijd weerbarstiger. Het CDA won bij de Europese (één zetel) en de gemeenteraadsverkiezingen, en staat op winst in de peilingen. De PvdA daarentegen heeft er een nieuwe concurrent bij: de SP. Niet alleen in zetelaantal, maar vooral omdat die partij nu opschuift van de zijlijn naar het centrum van de macht.

Substantiële bestuursverantwoordelijkheid
Dat de SP een aanzienlijke schare stemmers aan zich kan binden wisten we al. In 2006 sleepte Jan Marijnissen 26 Tweede Kamerzetels in de wacht, terwijl de partij er nu ‘slechts’ 15 heeft en in de peilingen op 19 zetels staat. Het grote verschil met 2006 is echter dat de partij dit jaar voor het eerst het zetelaantal wist om te zetten in substantiële bestuursverantwoordelijkheid. Jan Marijnissen brak de onderhandelingen over kabinetsdeelname destijds af voordat er serieus gesproken werd, terwijl na de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen de partij voor het eerst wist door te dringen tot het stadsbestuur van grote steden als Amsterdam en Utrecht, waardoor 4 miljoen Nederlanders een SP’er in hun lokale bestuur vertegenwoordigd zien.

Als SP-leider Emile Roemer bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen niet zo was verrast door de opmerkelijke wederopstanding van de PvdA onder leiding van Diederik Samsom, was kabinetsdeelname realistischer geweest dan ooit. Om daarvoor in aanmerking te komen hadden de socialisten voor de verkiezingen hun programma maar vast van ‘de scherpe randjes’ ontdaan.

Het moge duidelijk zijn: onder leiding van Roemer – de SP’er met stopdas én bestuurlijke ervaring als wethouder – is de SP hard bezig een bestuurspartij te maken van de oude protestpartij van Marijnissen (nog altijd aanwezig in de coulissen). Politicoloog Matthijs Rooduijn analyseerde deze week op StukRoodVlees hoe de partij de afgelopen jaren is opgeschoven langs de populistische meetlat, een ontwikkeling die vaker te zien is bij protest- en anti-establishmentpartijen. De SP heeft niet alleen het Rode Boekje van Mao Zedong in de ban gedaan, maar is sinds de jaren negentig ook veel minder populistisch geworden. Even was de SP zelfs al minder populistisch dan de PvdA, noteert Rooduin: al dan niet toevallig was dat in 2006, het jaar dat de SP het hoogste zetelaantal uit de historie bereikte. Blijkbaar hoeft de partij het niet alleen van populistische taal te hebben om kiezers te trekken.

Regeren vraagt andere competenties dan oppositie voeren
Bestuurlijke verantwoordelijkheid nemen betekent echter wel dat er moet worden gebroken met de leest van protestretoriek waarop de partij jarenlang was geschoeid. En dat is levensgevaarlijk, want daarmee wordt een heldere profilering verruild voor een veel diffuser geluid. Kijk maar eens hoe het de PVV na Rutte I en de LPF na Balkenende I verging. Daar komt bij dat regeren een wezenlijk ander vak is dan oppositie voeren, dat andere karaktereigenschappen en specialismen vraagt. De SP is op dit gebied veel verder dan de PVV en de LPF, maar de komende jaren zal duidelijk worden of de partij een geslaagde overstap van protest- naar bestuurspartij kan maken.

Áls de partij laat zien dat ze de bestuurlijke verantwoordelijkheid aankan, en erin slaagt de verwachtingen van de kiezer bij te stellen, kan ze een serieuze bedreiging gaan vormen voor de PvdA. Voor linkse kiezers die op de lijn van Samson zijn uitgekeken en op een partij willen stemmen die regeringsverantwoordelijkheid kan dragen, is er namelijk geen alternatief. GroenLinks wil(de) graag, maar is te klein en kampt met te veel interne strubbelingen. Kiezers die het regenteske gedrag van de PvdA zat zijn, kunnen dan overstappen naar de SP.

Vorig jaar voorspelden we al dat 2014 het jaar van Emile Roemer zou worden, en met de uitstekende peilingen, groei in Europa (+ 2,5% ) en de gemeenteraden (+ 60%, mede verklaard door deelname in meer gemeenten dan ooit) is dat inderdaad uitgekomen. Als hij van de SP bovendien een goede bestuurspartij weet te maken zou Roemer weleens de boeken in kunnen gaan als de man die een revolutie binnen de SP teweegbracht – ten koste van de PvdA.