Boeken en de beeldbuis: ze vormen doorgaans geen bijster gelukkig huwelijk. Hier is …Van Dis (‘Wat kan ik u aanbieden: rood, wit of water?’) was met gemiddeld 770.000 kijkers nog relatief succesvol. Maar of het nu ging om Open Boek, het eerste programma met Wim Hazeu uit 1976, volgens toenmalig tv-criticus Gerrit Komrij ‘schrijver van zeer beroerde romans, zodat hem er alles aan gelegen zou zijn zo mogelijk nog beroerder collega’s te presenteren’, Zeeman met boeken of Boeken: een natte neus kregen uitgevers er zelden van.

Wat dat betreft is DWDD met zijn boekenpanel een revelatie. Het moet wel zeer raar lopen of het Boek van de Maand belandt niet in de top-10 van de CPNB Bestseller 60, de wekelijkse lijst met de meest verkochte boeken.

Kees de jongen

Dat juist DWDD zoveel aandacht aan boeken besteedt, is niet zo verwonderlijk. Matthijs van Nieuwkerk, de presentator annex gastheer, ‘leeft’ boeken. Het inspireerde hem als adolescent tot een studie Nederlands – die hij overigens niet afmaakte. Hij vernoemde zelfs zijn zoon naar Kees de jongen, de roman van Theo Tijssen over de gelijknamige, dromerige zoon van een Amsterdamse schoenverkoper.

Het succes van DWDD smaakte naar meer. Gevolg: brandstretching, spinoffs als DWDD University, De Wereld Leert Door en het vroegtijdig gesneefde pop-up restaurant.

DWDD, een onversneden succes – alle kritiek ten spijt -, bestaat inmiddels ruim tien jaar. En Van Nieuwkerk is de kurk waarop dit succes drijft.

Dat smaakte naar meer. Gevolg: brandstretching, spinoffs als DWDD University, De Wereld Leert Door en het vroegtijdig gesneefde pop-up restaurant.

Maar voor Van Nieuwkerk was dat nog niet voldoende. Hij wilde meer en kreeg meer. DWDD ging dit jaar eerder met zomerstop, zodat hij tijd kreeg voor drie andere programma’s, waaronder Moby Dick.

In totaal vier afleveringen telt dit nieuwe boekenprogramma. De formule is vrij eenvoudig. In elke aflevering vertellen twee BN’ers over hun lievelingsboeken. Niet zomaar wat boeken, nee, ‘boeken die er in hun leven toe deden en doen’.

Gisteravond was de ouverture.

Kamermuziek

Zelf legde Van Nieuwkerk de lat niet al te hoog. “Een beetje kamermuziek,” zo kondigde hij het programma begin deze week aan  in Laat op Eén. Nogal pretentieloos. Hij mocht het maken en ‘het wordt nog uitgezonden ook’! Of hij misschien nog een doel voor ogen had? De ontlezing tegengaan bijvoorbeeld? Nee hoor. Hij wilde zo’n programma zelf graag zien, dus leek het hem leuk het te maken.

Saai format

Het resultaat was ernaar. De spanning was ver te zoeken. Dat lag niet aan Van Nieuwkerk, noch aan zijn gasten – collega Dieuwertje Blok, bekend van onder meer Het Sinterklaasjournaal en het NPO Radio 4-programma Podium en Nobelprijswinnaar Ben Feringa -, maar aan het format.

In een rommelige setting, een soort mix van DWDD en het Top 2000-café, mochten beide gasten vier boeken aandragen die belangrijk zijn geweest in hun leven. Van Nieuwkerk vroeg hen naar het waarom en dat was het. Chemie tussen de gasten was er niet of nauwelijks. Urgentie al evenmin. Van Nieuwkerk deed wel af en toe een poging. Tevergeefs.

Van Nieuwkerk, bij De Ondergang, het boek van Jacques Presser over de ondergang en vervolging van de Nederlandse Joden in de Tweede Wereldoorlog , een van de favorieten van Blok, tegen de presentatrice – zelf Joods: “Dat is nu wederom actueel. Het ontluikende antisemitisme van nu, merk jij daar iets van?”

Blok: “Nee, ik merk er niets van.”

Chemie tussen de gasten was er niet of nauwelijks. Urgentie al evenmin. Van Nieuwkerk deed wel af en toe een poging. Tevergeefs.

Arendsoog

Inspireren: ze probeerden het wel, de twee gasten. Zo was Arendsoog, de Nederlandse kinderboekenserie over het wilde westen, voor Feringa de trigger geweest om op zoek te gaan naar het onbekende. De Nobelprijswinnaar woonde als kind in Zuidoost-Drenthe, vlakbij de Duitse grens. Daaroverheen gaan – ‘grenzen verleggen’ – was voor hem de ultieme uitdaging.

En Blok heeft veel gehad aan De eeuwige bron, een ook nu in rechts populistische kringen weer salonfähige boek van Ayn Rand, waarin zij een lans breekt voor egoïsme en hebzucht, verklapte zij. In die zin dat Blok, mede op basis van dit boek, in haar leven keuzes heeft gemaakt die haar televisiecarrière misschien geen goed hebben gedaan, maar er wel voor hebben gezorgd dat ze dicht bij zichzelf is gebleven.

De spanningsboog ontbreekt. Waar het item met het boekenpanel in DWDD sterk leunt op de sandwichformule, moet Moby Dick het helemaal op eigen kracht doen.

Maar of het de gemiddelde kijker bij de strot grijpt, ik vrees van niet. De spanningsboog ontbreekt. Waar het item met het boekenpanel in DWDD sterk leunt op de sandwichformule, moet Moby Dick het helemaal op eigen kracht doen. Ergo: de kijker kan makkelijk afhaken.

Verbeelding

Voor de echte literatuurliefhebber is Moby Dick in mijn ogen weer te schraal. Die wil de diepte in – recensies, interviews met auteurs, et cetera. Als het even kan op de radio – literatuur staat of valt bij de kracht van verbeelding; niet voor niets is de verfilming van een roman dikwijls een deceptie. En daartoe biedt een programma als VPRO Boeken soelaas.

Wat de ‘modale’ kijker betreft: die is voorlopig nog niet van Van Nieuwkerks literaire zendingsdrang verlost. Er komt een nieuw boekenprogramma, maakte hij bekend. Op de zaterdagavond! Met een groot orkest en ballet. Dancing with the Books.

Over inspireren gesproken.

Moby Dick is op de website van de NPO terug te kijken.