De banalisering van de Holocaust
Jan Kuitenbrouwer keek naar de veelbekroonde film The Zone of Interest, over het gezinsleven van Rudolf Höss, commandant van kamp Auschwitz. 'De film doet geen enkele poging om te ontdekken wat deze mensen bezielde.'
Een frase die je vaak tegenkomt in beschouwingen over gruwelijke regimes en misdaden tegen de menselijkheid is ‘de banaliteit van het kwaad’. Hij komt van de filosofe Hannah Arendt, die de architect van de Holocaust, Adolf Eichmann, langdurig observeerde toen hij in 1963 terecht stond in Jeruzalem. Hij maakte op haar de indruk een kleurloze, onbeduidende, gehoorzame bureaucraat te zijn, die gewoon deed wat hem werd opgedragen. ‘Een logistieke manager’ noemde hij zichzelf. Zou in ons allemaal een nazi schuilen, vroeg Arendt zich af. Op zoek naar een psychologische verklaring voor de medeplichtigheid van die tienduizenden nazi's aan de moord op zes miljoen Joden, deed de psycholoog Stanley Milgram twee jaar eerder zijn fameuze onderzoek, waaruit zou blijken dat doodgewone mensen in staat zijn elkaar de vreselijkste dingen aan te doen, als iemand die zij erkennen als autoriteit daartoe opdracht geeft. Kijk, daar had je hem: de nazi in ons. Latere analyses wezen uit dat Milgram vrij slordig was geweest en sindsdien wordt getwijfeld aan de betekenis van zijn resultaten. Ook de relevantie ten aanzien van de Holocaust wordt betwist: de Holocaust was een collectief proces, Milgram testte slechts individuen.
Ook op Arendts ‘theorie’ kwam vrij snel kritiek. Arendt was geschokt door Eichmanns schijnbare normaalheid, maar hij wás niet normaal. Zoals later zou blijken was hij wel degelijk een ontspoorde fanaticus met extreme ideeën, die zich bewust voordeed als een bureaucratische sukkel om de doodstraf te ontlopen.
Paywall
Wilt u dit artikel lezen? Word abonnee, vanaf slechts 5 euro per maand.
Lees onbeperkt premium artikelen met een digitaal abonnement.
Kies een lidmaatschap
