De wittebroodsweken van NPO-voorzitter Frederieke Leeflang zijn definitief voorbij. De begin dit jaar tot omroepbestuurder verheven topjuriste probeerde haar verantwoordelijkheid voor ‘Matthijs-gate’ nog te relativeren door te wijzen op haar ‘korte’ dienstverband, maar inmiddels bevindt Leeflang zich in het oog van een ongekende maatschappelijke storm. 

Frederieke Leeflang maakte het afgelopen jaar indruk door – geheel tegen de Hilversumse traditie in – kritiek te uiten op haar voorgangster, Shula Rijxman. Die bleek innige privé-relaties te onderhouden met zowel de hoogste ambtenaar als de staatssecretaris van OCW, het ministerie dat de NPO jaarlijks zo’n 900 miljoen euro betaalt. 

‘Niet verstandig’ noemde Leeflang het optreden van Rijxman en de daarmee gepaard gaande schijn van belangenverstrengeling. Eindelijk werd het grote en veelomvattende zwijgen in Hilversum verbroken. Het leidde tot lovende woorden aan het adres van de nieuwe NPO-baas.

Maar nu – slechts enkele maanden later – ligt het bestuurlijk optreden van Leeflang zelf onder een vergrootglas. Dit als direct gevolg van de verwoestende drukgolf die op het mediapark huishield, nadat de Volkskrant een publicitaire bom detoneerde, die tot nu toe onbekend gebleven gedragingen van Matthijs van Nieuwkerk aan de oppervlakte bracht. 

Leeflang verklaarde vrijwel meteen na de publicatie in Nieuwsuur dat onderzoek doen naar ‘wie er verantwoordelijk is, eigenlijk nog de minst belangrijke vraag is’. 

Een uitspraak die binnen en buiten het Mediapark veel wenkbrauwen deed fronsen. Immers, Matthijs had volgens de Volkskrant alleen maar kunnen toegeven aan zijn oerdriften, omdat het lange tijd werd toegestaan door zijn bazen. DWDD was immers ‘topsport’.

Leeflang verklaarde vrijwel meteen, dat onderzoek doen naar ‘wie er verantwoordelijk is, eigenlijk nog de minst belangrijke vraag is’

Eén van die bazen met deze visie op het maken van programma’s was de huidige NPO-directeur Frans Klein. Leeflang wekte met haar uitspraken de indruk dat zij hem uit de wind wilde houden. 

Kritiek kwam er ook van het Commissariaat voor de Media. De NPO kon onmogelijk zelf onderzoek doen naar de ontsporingen bij het immens populaire praatprogramma van Matthijs, zo stelde de belangrijkste toezichthouder op de publieke omroep.

Een mening die ook de kersverse mediadirecteur van BNNVARA, Suzanne Kunzeler, was toegedaan. Kunzeler, bij Nieuwsuur gehuld in gepaste zwarte rouwkleding, eiste op besliste toon ‘onafhankelijk’ onderzoek zonder bemoeienis van de NPO.

Zij wees daarbij op de precaire positie van Frans Klein, die eerder bij de VARA als directeur direct verantwoordelijk was voor het gewraakte ‘Champions League’-personeelsbeleid, waarbij redactionele slachtoffers van Van Nieuwkerk niet of nauwelijks gehoor vonden bij de omroepleiding.

Daarop kwam Leeflang tot de conclusie dat Klein een zuivere onderzoeksrol van de NPO in de weg stond.

En dus werd besloten – in overleg met Frans zelf – hem gedurende het onderzoek op non-actief te stellen. De kou leek daarmee uit de lucht, zeker nadat duidelijk werd dat de NPO het onderzoek slechts ‘op afstand’ zou aansturen. 

En dus werd besloten – in overleg met Frans zelf – hem gedurende het onderzoek op non-actief te stellen

En toch knaagt er iets, want zo werd dankzij de Volkskrant duidelijk, Leeflang opereerde in de opmaat van de crisis in haar rol als bestuursvoorzitter mogelijk niet erg rolvast, toen zij Matthijs kortstondig ‘adviseerde’ over diens, inmiddels omstreden, persverklaring.

Op vrijdag 18 november – de dag van de publicatie die Hilversum op z’n grondvesten deed schudden en waarin gedetailleerd en overtuigend wordt opgetekend dat tientallen medewerkers van DWDD door de beroemde presentator werden vernederd en rechteloos afgedankt – deed bestuursvoorzitter Leeflang iets dat velen heeft verbaasd.

Terwijl Leeflang wist dat de Volkskrant op korte termijn met een vernietigende publicatie kwam, zij bovendien op de hoogte was van haar wettelijke verantwoordelijkheid als bestuursvoorzitter – Leeflang zou indien nodig onderzoek naar de misstanden moeten laten doen – besloot zij een eerder gepland bezoek aan de studio, waar Matthijs van Nieuwkerk bezig was met het opnemen van de Top 2000 Quiz, ‘gewoon’ doorgang te laten vinden.

Ook stond Leeflang toe dat de andere hoofdrolspeler in de aanstaande openbaarmaking van de Volkskrant, Frans Klein, deel nam aan dit ‘werkbezoek’. Dezelfde Klein die door de krant in het kader van wederhoor uitgebreid was geïnterviewd en alle pijnlijke feiten tot in detail kende.

Samen eindigden de bestuursvoorzitter van de NPO en de machtige directeur video op deze wijze uitgerekend in de kleedkamer van Matthijs van Nieuwkerk. Over wat daar precies is voorgevallen lopen de meningen uiteen.

‘Weinig tot niets’, zegt de NPO.

Leeflang en Klein ‘adviseerden’ Matthijs bij het schrijven van zijn persverklaring, zegt de Volkskrant.

Hoe het ook zij: in de kleedkamer bleek Matthijs die vrijdag bezig met het schaven aan die verklaring. Dit naar aanleiding van de met rasse schreden naderende verwoesting die aanstonds in de krant zou worden gepubliceerd. En juist daar (je verzint het niet) vond en petit comité dus een kort overleg plaats met NPO-baas Frederieke Leeflang en NPO-directeur Frans Klein.

En juist daar (je verzint het niet) vond en petit comité dus een overleg plaats met NPO-baas Frederieke Leeflang en NPO-directeur Frans Klein

De laatste had volgens de Volkskrant al eerder een telefoontje met Matthijs gepleegd en die ochtend was de conceptverklaring van de vallende presentator aan hem persoonlijk toegestuurd.

Klein was dus – zowel in zijn huidige rol als lid van de NPO-directie als in zijn vorige als mediadirecteur van BNNVARA – volledig geïnformeerd over de beschuldigingen en wat Matthijs te wachten stond.

En dat is opmerkelijk omdat de directie van BNNVARA, de enige werkgever van Matthijs in dit verhaal, op hetzelfde moment, zo meldt de Volkskrant, wanhopig probeerde de presentator te bereiken om met hem tot afstemming te komen. Hetgeen niet lukte, omdat Matthijs daar kennelijk geen zin in had.

“Wij hebben op verschillende manieren geprobeerd om direct contact te krijgen met Matthijs op deze betreffende vrijdag. Dat is niet gelukt”, aldus BNNVARA. De omroep zei ‘zeer verrast’ te zijn over de rol van de NPO-top in de kleedkamer van hun presentator.

De woordvoerder van Frederieke Leeflang wijst erop dat BNNVARA vooraf door haar was geïnformeerd over het voorgenomen bezoek en weerspreekt dat daarover onduidelijkheid was, zoals in de Volkskrant is opgetekend.

Hoe lang de NPO-voorzitter in de kleedkamer verbleef is óók onderwerp van geschil: de NPO spreekt van ‘vijf minuten’, medewerkers van het programma zeggen in de Volkskrant dat de opname van de Top 2000 Quiz gedurende een uur werd stilgelegd wegens ‘topoverleg’. 

Hoe dan ook: de kleedkamer van Matthijs vormde het epicentrum van koortsachtig overleg en was zo’n beetje de enige plek op aarde waar NPO-voorzitter Frederieke Leeflang – gezien haar toekomstige rol als opdrachtgever van een onderzoek – niet thuis hoorde.

Waarom haar Zuidas-alarmbellen niet afgingen is onduidelijk. Leeflang is een zeer ervaren juriste, die een belangrijk advocatenkantoor heeft geleid.

De kleedkamer van Matthijs vormde het epicentrum van koortsachtig overleg en was zo’n beetje de enige plek op aarde waar NPO-voorzitter Frederieke Leeflang niet thuis hoorde

Ook volgde Leeflang in 2019 de Landelijke Topkadertraining van de VVD, een programma dat alleen is weggelegd voor prominente VVD-leden die de ambitie hebben om in de toekomst politieke functies voor de liberale partij te vervullen. Je moet hiervoor worden ‘gevraagd’. Het onderwerp ‘politieke sensitiviteit’ zal ongetwijfeld op het menu hebben gestaan. 

Het is niet moeilijk te bedenken dat de bestuursvoorzitter van de NPO, toen zij Matthijs achter z’n computer zag ploeteren om de juiste woorden te vinden – Van Nieuwkerk had minder spijt dan de buitenwereld van hem leek te verwachten – zich onmiddellijk uit de voeten had moeten maken.

Maar in plaats van te kiezen voor een snelle aftocht, boog zij zich volgens de Volkskrant samen met de toekomstige ‘onderzoeksobjecten’ Van Nieuwkerk en Klein over de persverklaring en ‘adviseerde’ zij Matthijs over de inhoud daarvan.

Leeflang ontkent dit trouwens via haar woordvoerder en zegt dat zij slechts een korte opmerking over de verklaring heeft gemaakt en dat er van ‘advisering’ geen sprake was.

Ter verdediging van Leeflang zou je kunnen zeggen: een dergelijk foutje is zo gemaakt. En misschien is dat ook zo. Maar in dit geval is – mede als gevolg van haar ogenschijnlijk weinig rolvaste handelwijze – de onafhankelijkheid van de NPO als opdrachtgever van het onderzoek in het geding.

Een rol die men zelf claimt ‘vanuit de wettelijke sturings- en coördinatietaak’ van de NPO en waarvan de invulling in deze kwestie nu ook onderzocht moet worden.

Want, wat deden de twee NPO-bestuurders in het kader van hun wettelijke coördinatie taak überhaupt in de kleedkamer van Matthijs op het moment dat zijn werkgever, BNNVARA, tevergeefs verwoede pogingen deed met hem in contact te treden?

Wat deden de twee NPO-bestuurders in het kader van hun wettelijke coördinatie taak überhaupt in de kleedkamer van Matthijs?

Wat was de rol van NPO-directeur Frans Klein, die al eerder door Matthijs werd geïnformeerd en volledig op de hoogte was van alle feiten? Waarom kreeg hij een concept van de persverklaring toegestuurd? Wat was precies het ‘advies’ dat Leeflang en Klein aan Van Nieuwkerk gaven?

En in hoeverre werd deze goede raad verwerkt in de eerste verklaring die Matthijs aan BNNVARA stuurde en die leidde tot de vertrouwensbreuk tussen de presentator en zijn jarenlange werkgever?

Alleen volstrekt onafhankelijk onderzoek naar de hele kwestie rond Matthijs kan leiden tot duidelijkheid over wat wél en niet is gebeurd, wie er wél of niet van wisten en wat de gevolgen eventueel moeten zijn voor betrokkenen. Een immense verantwoordelijkheid die mogelijk is gecompromitteerd door het kleedkamerbezoek.

Reden waarom Frederieke Leeflang en haar NPO niet meer als opdrachtgever kunnen functioneren. Hoe groot de afstand tot de onderzoekers op papier ook is. Laat het onderzoek – en ook de opdrachtformulering – daarom doen door mensen die helemaal buiten de publieke omroep staan. 

Dat is ook in het belang van het toekomstig functioneren van de NPO-top zelf. Want iedere schijn van belangenverstrengeling moet – net als bij Leeflangs voorgangster – worden vermeden. Noblesse oblige.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €4 per maand.